Οταν το φαγητό... καταστρέφει ζωές

ΛΙΝΑ ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ

«Καλημέρα, είμαι η Φωτεινή και είμαι ψυχαναγκαστική υπερφάγος». «Καλημέρα Φωτεινή», απαντά η ομάδα. «Σήμερα θα μιλήσω για την αποχή μου που μακάρι να ήταν μια ευθεία γραμμή αλλά δεν είναι. Ακόμη παλεύω να βρω τη χρυσή τομή ανάμεσα στο λίγο και το πολύ φαΐ. Εδώ και 2,5 έτη προσπαθώ να γίνω φυσιολογικός άνθρωπος, να βρω το μέτρο. Δεν τα έχω καταφέρει. Γενικά τα πάω καλά, αλλά κάποιες μέρες θα κάνω υπερφαγίες. Θα καθαρίσω την κατσαρόλα σ’ ένα δευτερόλεπτο, δεν ξέρω πώς γίνεται αλλά το κάνω. Οι υπερφαγικές μέρες είναι λίγες ευτυχώς και είμαι ευγνώμων γι’ αυτό».

Η Φωτεινή είναι μια όμορφη γυναίκα γύρω στα 45. Φοράει στενό μαύρο φόρεμα, μοβ φουλάρι και μοβ γόβες. Τρία έτη έρχεται στην ομάδα και είναι πάντα στην πένα. Εχει λόγο. «Στην πρώτη μου συνάντηση, απέναντί μου καθόταν μια κουκλάρα με μίνι και κατακόκκινες γόβες. Αργότερα έμαθα ότι κάποτε ήταν 130 κιλά. Εκείνες οι γόβες μου κόλλησαν στο μυαλό. Λέω έτσι θέλω να γίνω». Οταν έχασε κι εκείνη τα παραπάνω της κιλά (30), αποφάσισε να ντύνεται ωραία. «Δεν ξέρεις τι μπορεί να κινητοποιήσει τον καθένα».

Ψυχαναγκαστική... σχέση

Είναι Σάββατο 21 Νοεμβρίου, 11 π.μ. Βρισκόμαστε στη συνάντηση των Ανώνυμων Υπερφάγων στο Χαλάνδρι. Πραγματοποιείται σ’ ένα μικρό χώρο στο ισόγειο μιας πολυκατοικίας. Η είσοδός του δεν είναι ορατή από τον δρόμο. Το δωμάτιο είναι μικρό, αλλά δεν χρειάζεται μεγαλύτερο. Χωράει ίσα ίσα ένα τραπέζι, αρκετές -πολλές- καρέκλες, ένα ψυγειάκι, μια καφετιέρα. Πριν ξεκινήσει η διαδικασία, τα μέλη καλωσορίζουν τη Φαίη, είναι νέο μέλος. Δείχνει γύρω στα 30 και είναι πολύ λεπτή. «Εδώ μαζευόμαστε άνθρωποι που έχουμε ψυχαναγκαστική σχέση με το φαγητό» εξηγεί η 63χρονη Σταυρούλα που παρακολουθεί το πρόγραμμα των Α.Υ. 13 έτη. «Για τον καθένα αυτό ορίζεται διαφορετικά. Μπορεί κάποιος να είναι βουλιμικός και να κάνει εμετούς, άλλος να κάνει υπερφαγίες τα βράδια ή επεισόδια συνεχούς κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων, άλλος να είναι ψυχαναγκαστικός με τη γυμναστική ή να ασχολείται εμμονικά με το βάρος και το σώμα του. Εδώ μπορείς να συναντήσεις από νοσηρά παχύσαρκους έως ελλιποβαρείς. Το κοινό τους είναι ότι έχουν διαταραγμένη σχέση με την πρόσληψη τροφής. Ολες οι περιπτώσεις εγκυμονούν κινδύνους».

Το πρόγραμμα των Ανώνυμων Υπερφάγων (Overeaters Anonymous) ξεκίνησε το ’60 στην Καλιφόρνια. Στην Ελλάδα η πρώτη συνάντηση έγινε το 1997 στη Θεσσαλονίκη και σταδιακά το πρόγραμμα επεκτάθηκε στην Αθήνα, στα Χανιά, στην Πάτρα και στο Πόρτο Χέλι. Σήμερα πραγματοποιούνται στην Ελλάδα 45 συναντήσεις εβδομαδιαίως και τρεις διαδικτυακές για όσους ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές (νησιά κ.λπ.).

Στα πρότυπα του προγράμματος των Ανώνυμων Αλκοολικών, τα μέλη ακολουθούν 12 βήματα προς την ανάρρωση, κάθε ένα από αυτά συνδέεται με μια πνευματική αρχή. Το πρώτο για παράδειγμα είναι: «Παραδεχτήκαμε ότι είμαστε ανίσχυροι απέναντι στο φαγητό και ότι δεν ελέγχαμε πια τη ζωή μας» (Ειλικρίνεια).

«Αντιμετωπίζουμε το πρόβλημά μας, όπως κάθε εθισμό, σε τρία επίπεδα, το σωματικό, το συναισθηματικό και το πνευματικό», λέει η Σταυρούλα. (Σ.σ.: Απαράβατος όρος των συνεντεύξεων ήταν η ανωνυμία. Για τα περισσότερα μέλη, άλλωστε, η Αρχή της Ανωνυμίας, δηλαδή ό,τι λέγεται στις συναντήσεις δεν μεταφέρεται σε τρίτους ενώ δεν επιτρέπεται όταν συστήνονται ως μέλη των Α.Υ. να αποκαλύπτουν τα επίθετά τους, υπήρξε κρίσιμη για την απόφασή τους να ξεκινήσουν). Δεν υπάρχει κάποιος επικεφαλής, η δουλειά γίνεται μέσα από το μοίρασμα των μελών. Το πρόγραμμα δεν υποκαθιστά το έργο του επαγγελματία υγείας.

«Αντίθετα βοηθάμε τα άτομα που έχουν ήδη σχέση μ’ έναν διαιτολόγο, ένα γιατρό, έναν ψυχίατρο, να εφαρμόσουν αυτά που εκείνοι τους λένε. Γιατί ακόμα και όταν πας στον ειδικό, με το πίσω μέρος του μυαλού σου σκέφτεσαι “ωραία μου τα λέει, αλλά δεν είναι αυτός που ξυπνάει τη νύχτα και κάνει εμετούς”. Είναι σημαντικό να βρεθείς σε μια ομάδα με την οποία μπορείς να ταυτιστείς, να δεις ότι είναι κι άλλοι σαν κι εσένα».

«Ισχνό» αναλγητικό

Για τους περισσότερους, τη διαταραχή πυροδοτεί μια έντονη συγκινησιακή κατάσταση. Οπως λέει ένα μέλος στη συνάντηση στο Χαλάνδρι, «όταν εσύ θες να ανάψεις τσιγάρο άμα σου χαλάσει το κομπιούτερ, έτσι κι εγώ θέλω να πάω στο ντουλάπι με τα τρόφιμα». Με την πρώτη μπουκιά, ενεργοποιείται ο ψυχαναγκασμός: «Αρχίζω να τρώω χωρίς να σταματήσω. Θα σταματήσω μόνο όταν έχω ναρκώσει τα αρνητικά συναισθήματα για ό,τι συνέβη, αλλά θα είναι μικρής διάρκειας αναλγητικό. Και μετά θα αρχίσουν οι ενοχές που υπέκυψα». Από τα πρώτα πράγματα που καλούνται τα μέλη να κάνουν είναι να χωρίσουν τις τροφές σε όσες ενεργοποιούν τον μηχανισμό, όσες λιγότερο και τις «ακίνδυνες». Τις «κόκκινες» θα πρέπει να τις αποφεύγουν. Η αποχή είναι δύσκολη, γι’ αυτό το πρόγραμμα προβλέπει κάποια εργαλεία αντιμετώπισης των κρίσεων, όπως την επικοινωνία με μέλος που έχεις ορίσει ως προσωπικό υποστηρικτή.

«Δεν είναι εύκολο αλλά γίνεται. Εχω δει θαύματα να συμβαίνουν εδώ μέσα. Εχω δει κυρία σε δύο χρόνια να χάνει 64 κιλά, κοπέλα που από παχύσαρκη και 140 κιλά έφτασε στη νευρική ανορεξία και τα 38 κιλά, να έχει σήμερα φυσιολογικό βάρος. Αυτό το καταφέρνουμε μιλώντας εδώ. Μια μέρα τη φορά».

«Επαιζα με τα παιδιά μου και ήθελα να φάω»

Ερικα, 48 ετών, αναγκαστική υπερφάγος, 10 έτη στο πρόγραμμα. «Παλεύω με την υπερφαγία και τη βουλιμία με καθαρτικά από τα 12. Η μανία στο κεφάλι μου ήταν να είμαι αδύνατη. Αυτό για μένα αντιπροσώπευε το ψυχικό σθένος να αντιμετωπίζω τη ζωή. Από τα 18 έως τα 35 έπαιρνα καθημερινά καθαρτικά για να βγάζω το φαΐ που έτρωγα. Ηταν φυτικά ευτυχώς, αλλά έπαιρνα έξι φορές πάνω από τη συνιστώμενη ημερήσια δόση. Και τρία μήλα να έτρωγα μια μέρα, θα έπαιρνα καθαρτικά. Ημουν συνέχεια σε δίαιτα αλλά είχα τρελά υπερφαγικά επεισόδια. Θα έτρωγα ολόκληρο πακέτο μακαρόνια και ένα κιλό παγωτό στην καθισιά μου.

Ετρωγα στις στενοχώριες και στις χαρές. Ο άντρας μου, μου έκανε την πιο ωραία πρόταση γάμου που υπάρχει και εγώ πήγα και έφαγα μετά κρυφά γιατί πίστευα ότι δεν το αξίζω. Πήρα 35 κιλά σε κάθε εγκυμοσύνη, τα 18 πριν από το πρώτο τρίμηνο. Εχω φάει μόνη μου μια βασιλόπιτα για 22 άτομα σ’ ένα βράδυ. Δεν μπορούσα να είμαι λειτουργική σε κανέναν τομέα. Καθόμουν να παίξω με τα παιδιά μου και δεν μπορούσα, ήθελα να φάω. Οι γύρω μου έβλεπαν μια δυναμική, αδύνατη κοπέλα. Βλέπανε το αδύνατό μου σώμα και όχι το χοντρό μου κεφάλι. Στην πρώτη συνάντηση των Α.Υ. έκλαιγα συνεχώς. Πρώτη φορά αισθάνθηκα ότι ανήκα κάπου. Πηγαίνω ακόμα δύο φορές την εβδομάδα. Είναι απλές οι οδηγίες αλλά δύσκολο το πρόγραμμα γιατί είναι πρόγραμμα αυτογνωσίας. Εχω δουλέψει πολύ, έχω κάνει μεγάλες προσπάθειες. Δεν έχω ξαναπάρει από τότε καθαρτικά. Εχω ακόμα επεισόδια υπερφαγίας, αλλά όχι σφοδρά. Το πρόγραμμα σου δίνει τη δυνατότητα να τηλεφωνήσεις σε κάποιον, όταν έχεις την επιθυμία να φας. Ξέρω όμως ότι έχω μια ανίατη ασθένεια που τώρα κοιμάται. Αν δεν κάνω πράγματα στην καθημερινότητά μου να την κοιμίζω, θα πεθάνω και στον τάφο μου θα γράφει “θέλω να αδυνατίσω”».

«Είμαι... καθαρή από ζάχαρη πέντε έτη»

Σοφία, 50 ετών, ψυχαναγκαστική υπερφάγος, πέντε χρόνια στο πρόγραμμα. «Από παιδί παλεύω με το φαγητό. Στην εφηβεία άρχισαν να φαίνονται τα κιλά. Εκανα υπερφαγίες και δίαιτες εναλλάξ. Αν μπορούσα να κάνω εμετό, θα ήμουν σίγουρα βουλιμική. Αλλά δεν μπορούσα. Μεγαλώνοντας είχα προσπαθήσει τα πάντα, ινστιτούτα, γιατρούς, ψυχανάλυση, τα πάντα. Ομως συνέχεια το βάρος ανέβαινε. Ετρωγα στις χαρές, τις λύπες, τις απογοητεύσεις, τις μοναξιές, σε κάθε συναίσθημα. Και απίστευτες ποσότητες. Κρυφά. Περίμενα να κοιμηθεί όλη η οικογένεια για να παραγγείλω μια οικογενειακή πίτσα και να τη φάω μόνη μου και ένα λίτρο παγωτό μετά. Πήγαινα στο περίπτερο, έπαιρνα έναν πύραυλο, τον έτρωγα και μετά πήγαινα σε άλλο περίπτερο για να μη με κακολογήσουν κι έπαιρνα άλλον και μετά σε άλλο κ.λπ. Πήγαινα σε τυροπιτάδικο κι έπαιρνα μια τυρόπιτα κι ένα πεϊνιρλί και τα έτρωγα μέχρι να πάω σπίτι, όπου καθόμουν να φάω μεσημεριανό με την οικογένεια. Κάποια στιγμή ο άντρας μου κατάλαβε. “Πώς είσαι συνέχεια σε δίαιτα και δεν χάνεις;” με ρώτησε. Κι εγώ όμως έλεγα ψέματα στον εαυτό μου ότι προσπαθώ. Ηθελα να μην τρώω αλλά δεν μπορούσα. Οταν έτρωγα τις συγκεκριμένες τροφές που το πυροδοτούσαν, δεν μπορούσα να σταματήσω. Οπως ο αλκοολικός που δεν σταματάει να πίνει μέχρι να πέσει στα πατώματα. Ετσι ακριβώς κι εγώ.

Στους Α.Υ. κατάλαβα ότι δεν ήμουν μόνη. Εκεί συνειδητοποίησα ότι το φαγητό ήταν το δεκανίκι μου, το χρειαζόμουν για να τη βγάλω. Αμα χαλάσει το αυτοκίνητο, εσύ θα φωνάξεις την ΕΛΠΑ, εγώ θέλω να φωνάξω τον ντελιβερά. Σήμερα αισθάνομαι μια ασφαλή ουδετερότητα απέναντι στο φαγητό. Εχω κόψει τις τροφές που με τρελαίνουν. Είμαι καθαρή από τη ζάχαρη πέντε χρόνια και από το αλεύρι τέσσερα. Είναι μια ανίατη ασθένεια, αλλά σήμερα είμαι ευτυχισμένη».

«Ετρωγα ό,τι περίσσευε από όλα τα πιάτα...»

Σμαρώ, 70 ετών, ψυχαναγκαστική υπερφάγος, 10 χρόνια στο πρόγραμμα. «Μακάρι να ήμουν μια χαρούμενη χοντρή να τελειώνει η ιστορία. Δεν ήμουν. Είχα εσωτερική σύγκρουση, ήθελα να είμαι αδύνατη και δεν μπορούσα. Δεν πέρασα τη ζωή μου καλά. Πάχαινα και αδυνάτιζα συνεχώς, πηγαινοερχόμουν στα ινστιτούτα. Εφτανα τα 58 κιλά και εκτοξευόμουν στα 96 σε λίγους μήνες. Η διάθεσή μου εξαρτιόταν από το εάν ήμουν αδύνατη. Αρα ποτέ δεν ήμουν καλά. Εκλεβα φαΐ. Ετρωγα από τις κατσαρόλες πριν σερβίρω, έτρωγα τα περισσεύματα από πιάτα, ήμουν ένας σκουπιδοτενεκές. Ωσπου θύμωσα. Επιασα την κόρη μου και της είπα “δεν θέλω διαιτολόγο, ψυχίατρο θέλω”. Φαίνεται ότι το είπα πονεμένα, γιατί με κατάλαβε. Τότε σαν να έγινε ένα θαύμα. Η κόρη μου εκείνη την ημέρα βρήκε ένα ένθετο σε μια εφημερίδα που έγραφε για τους αναγκαστικούς υπερφάγους. Μου το πέταξε κάτω από την πόρτα. Εγώ είχα τότε ήδη κάνει το πρώτο βήμα του προγράμματος. Είχα αποδεχθεί ότι είμαι άρρωστη. Οι Α.Υ. υπήρχαν πολλά έτη αλλά δεν τους είχα ακούσει. Θυμάμαι ότι είχα βρει ένα γκρουπ στη Ζήνωνος. Είχα σηκωθεί κι είχα πάει μόνη μου μες στα σκοτάδια, αλλά δεν φοβόμουν. Τελικά είχα κάνει λάθος τη μέρα και δεν βρήκα κανέναν, αλλά δεν το έβαλα κάτω.

Ξαναπήγα. Και την ώρα που μπήκα μέσα κατάλαβα αυτό που λένε “καλωσόρισες σπίτι σου”. Ακουσα τα άλλα μέλη να μοιράζονται πράγματα και βρήκα τη ζωή μου. Δεν ήταν εύκολο αρχικά να καταλάβω τι σημαίνει αποχή, αλλά άρχισα αμέσως να αναρρώνω συναισθηματικά. Μέχρι τότε ήμουν άτρωτη, εγωίστρια. Εκεί μέσα κατάλαβα ότι κάτω από αυτά κρύβεται ένας απέραντος φόβος. Σιγά σιγά ξεκίνησα και τα βήματα και την αποχή. Εγώ λέω ότι απέχω από το ψυχαναγκαστικό φαγητό μια μέρα τη φορά.  Αν δεν είμαι σε εγρήγορση, οι ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές καιροφυλακτούν».

kathimerini.gr