Ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών και οι εξωσχολικές δραστηριότητες,

psychologynow.gr

της Βασιλικής Παππά, Ψυχολόγου

Η σημασία του ελεύθερου χρόνου στη ζωή των παιδιών είναι αδιαμφισβήτητη. Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών και των εφήβων, δικαίωμα στην αυτενέργεια και την αυτοδιάθεση. Κατά τον ελεύθερο χρόνο τα παιδιά ξεδιπλώνουν τη δημιουργικότητά τους, αποκτούν πολύτιμες δεξιότητες, εξελίσσονται, κοινωνικοποιούνται. Καθώς έχει άρρηκτη σχέση με την ψυχική υγεία, βοηθά το παιδί να αναπτυχθεί όχι μόνο στο γνωστικό ή/και το βιοσωματικό τομέα, αλλά και τον κοινωνικό και συναισθηματικό.

Οι δραστηριότητες με τις οποίες τα παιδιά αξιοποιούν το χρόνο τους, εκτός των ωρών του σχολείου συνήθως αποκαλούνται «εξωσχολικές» και καλύπτουν τομείς, όπως: άθλησης και εξάσκησης σωματικών/ κινητικών δεξιοτήτων (αθλήματα, χορός, μπαλέτο), μουσικής (εκμάθηση μουσικού οργάνου), ξένων γλωσσών, καλλιτεχνικών (ζωγραφική, εικαστικά, θέατρο κ.ά.) και ένταξης σε ομάδες (θεατρικό παιγνίδι, χορωδία, σκάκι, πρόσκοποι κλπ.).

Οι δραστηριότητες που προσφέρονται σήμερα από διάφορα πλαίσια για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών είναι πολλές και αυξάνονται διαρκώς. Τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, τα σύγχρονα παιδιά της μέσης παιδικής ηλικίας και οι έφηβοι ασχολούνται με αρκετές εξωσχολικές δραστηριότητες. Πρόκειται για δομημένες δραστηριότητες, οι οποίες νέμονται τη διάσταση του ελεύθερου χρόνου και συχνά οδηγούν στη δραματική συρρίκνωσή του, φτάνοντας μερικές φορές ως και την κατάργησή του. Είναι εξαιρετικά λυπηρό και αποκαρδιωτικό να ακούμε τα παιδιά Δημοτικού, αλλά και τους εφήβους να παραπονούνται ότι δεν έχουν καθόλου ελεύθερο χρόνο, εννοώντας τον αδόμητο χρόνο, τον οποίο μπορούν να αξιοποιήσουν κατά βούληση.

Οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα αφενός, για την υπερβολική δέσμευση του ελεύθερου χρόνου ακόμη και των πολύ μικρών παιδιών, τα οποία δε βρίσκουν χρόνο για ελεύθερο παιχνίδι και αφετέρου, (στην περίπτωση που υπάρχει ελεύθερος χρόνος) για τη λανθασμένη αξιοποίησή του από τα παιδιά με υπερβολική έκθεση μπροστά από την οθόνη της τηλεόρασης ή του υπολογιστή. Η πολύωρη έκθεση μπροστά από την οθόνη έχει επιπλέον βρεθεί ότι σχετίζεται με κακές διατροφικές συνήθειες και παχυσαρκία, αλλά και με διάσπαση προσοχής και επιθετική συμπεριφορά στα παιδιά (Παππά, 2008).

Ειδικά οι έφηβοι προτιμούν περισσότερο τις καθιστικές από τις σωματικές δραστηριότητες, επιδεικνύοντας ιδιαίτερη προτίμηση στην ακρόαση μουσικής και τη χρήση υπολογιστή και διαδικτύου. Οι έφηβοι που αθλούνται κατά την εφηβεία βρέθηκε ότι έχουν καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία, υψηλότερη αυτοεκτίμηση και χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή. Επίσης, βρέθηκε ότι η καλή ψυχική υγεία των εφήβων συσχετίζεται θετικά με δραστηριότητες στις οποίες επιδίδονται κατά τον ελεύθερο χρόνο τους με όλη την οικογένεια, όπως τα οικογενειακά γεύματα (Κοκκέβη, Φωτίου, Ξανθάκη & Καναβού, 2011).

Γενικά, καλό είναι ο ελεύθερος χρόνος να μην γεμίζει ολόκληρος με δραστηριότητες, αλλά να μένει και αρκετός για το ίδιο το παιδί, ώστε να τον διαθέτει για παιχνίδι, ή όπως αυτό θέλει.

Ένα παιδί με υπερφορτωμένη μέρα κινδυνεύει:

1) Να χάσει την ανεξαρτησία του: Κάθε παιδί θέλει να είναι ανεξάρτητο, να κάνει πράγματα για τον εαυτό του. Και μέρος αυτής της διαδικασίας απόκτησης της ανεξαρτησίας είναι να παίρνει το ίδιο αποφάσεις για το πώς θα περνά τον ελεύθερο χρόνο του.

2) Να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση: Η αυτοεκτίμηση του παιδιού μειώνεται όταν δε συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων που αφορούν βασικές πλευρές της ζωή του, όπως τι τρώει, τι ρούχα φοράει και με ποιους παίζει.

3) Να δυσκολεύεται πολύ να πάρει αποφάσεις: Μαθαίνει να αποφασίζουν οι γονείς του για αυτό.

4) Να είναι καλό σε όλα και άριστο σε τίποτε.

5) Να φαίνεται πιο κουρασμένο απ’ ό,τι συνήθως.

6) Να χάσει το ενδιαφέρον του για τα παιχνίδια.

Για να κρίνει ένας γονιός αν η μέρα του παιδιού του είναι σωστά οργανωμένη ή υπερφορτωμένη, ας επιχειρήσει να απαντήσει στα παρακάτω ερωτήματα:

1) Σημειώνει το παιδί πρόοδο σε όλες τις ασχολίες του;

2) Δείχνει προθυμία;

3) Μήπως ο γονιός κρατάει το παιδί υπερ-απασχολημένο για να εξυπηρετούνται κάποιες δικές του ανάγκες;

4) Μήπως το παιδί τσακώνεται συχνά με τα άλλα παιδιά όταν έρχονται να παίξουν μαζί του;

5) Είναι το παιδί ικανό να κάνει σωστή κατανομή και κατάλληλη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του;

6) Ο γονιός περνά αρκετό χρόνο με το παιδί; Αν ο χρόνος που καταναλώνει το παιδί σε δραστηριότητες εκτός σχολείου είναι πολύ περισσότερος από το χρόνο που περνά στο σπίτι, τότε ίσως το παιδί να έχει πολύ φορτωμένο πρόγραμμα.

Ένα παιδί που δεν του επιτρέπεται να συμμετέχει σε εξωσχολικές δραστηριότητες ή να καλεί τους φίλους του στο σπίτι βρίσκεται στην ίδια μειονεκτική θέση με ένα παιδί που έχει ένα υπερβολικά φορτωμένο πρόγραμμα. Ένα από τα καθήκοντα των γονιών είναι να εξασφαλίσουν την αξιοποίηση των ικανοτήτων των παιδιών και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους. Χρειάζεται να ακούν τα αιτήματα του παιδιού και να μην προβάλλουν σε αυτό τις δικές τους προσδοκίες και ανεκπλήρωτες επιθυμίες, ωθώντας τα για παράδειγμα σε δραστηριότητες οι οποίες είναι ελκυστικές μόνο για τους ίδιους, ή αποτελούν δικές τους ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Από την άλλη, είναι σημαντικό να καθοδηγούν τα παιδιά με τέτοιο τρόπο ώστε να επιλέγουν τις δραστηριότητες στις οποίες θα επιδοθούν με επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση.

Τέλος, να μην ξεχνούν ότι η αξιοποίηση των ικανοτήτων των παιδιών χρειάζεται να διέπεται από την αίσθηση του μέτρου και από οριοθέτηση, καθώς χρειάζεται να ικανοποιούνται ισόρροπα οι ανάγκες των παιδιών αλλά και των γονιών. Οι γονείς οφείλουν να προσδιορίζουν με σαφήνεια τη διαθεσιμότητά τους, αλλά και τη δυνατότητά τους να καλύψουν με επάρκεια τις ανάγκες των παιδιών (Παππά, 2006).