Eκκλησίες και σχολεία, σφραγίδα του Ελληνισμού στην Πόλη

Κοντά στην πλατεία Ταξίμ βρίσκεται το επιβλητικό Μέγαρο του Ζαππείου Παρθεναγωγείου. Εγκαινιάσθηκε τον Ιούλιο του 1885.

kathimerini.gr

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΛΑΚΑΣΑΣ

Σχολεία και εκκλησίες που η θωριά τους υποδηλώνει με ένταση το παλιό τους κλέος. Aλλά, χαμένα μέσα σε ένα υποβαθμισμένο τοπίο της μεγαλούπολης των σχεδόν 15 εκατομμυρίων κατοίκων, χρειάζονται τη ματιά ενός υποψιασμένου περιηγητή για να ανακαλύψει το παρελθόν τους. Oλα βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη, τόπο μνήμης και γοητείας για πολλούς Έλληνες που επιλέγουν να την «ξανασυναντούν» ή να την πρωτομαθαίνουν μέσα από σύντομες επισκέψεις, ιδίως την περίοδο του Πάσχα.

Στις εκκλησίες και τα εκπαιδευτήρια των ρωμαίικων κοινοτήτων της Κωνσταντινούπολης κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα, μας ξεναγεί η μελέτη του Πολίτη εκπαιδευτικού, Πολύβιου Στράντζαλη. «Το γεγονός ότι γεννήθηκα στην Κωνσταντινούπολη και φοίτησα σε σπουδαία εκπαιδευτήρια, όπως στο Δημοτικό του Κεντρικού Παρθεναγωγείου, στο Γυμνάσιο του Ζωγραφείου και στο Λυκειακό τμήμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης αλλά και οι συχνές επισκέψεις τα παιδικά μου χρόνια στις εκκλησίες των ρωμαίικων κοινοτήτων αποτέλεσαν την προσωπική μου παρακαταθήκη για την καταγραφή των εκκλησιών και των εκπαιδευτηρίων της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως» λέει στην «Κ» ο κ. Στράντζαλης.

Ο ίδιος, διδάκτωρ Θεολογίας και σχολικός σύμβουλος Θεολόγων, κατέγραψε 52 εκκλησίες και 33 σχολικά κτίρια που αποτελούν τον κτιριακό πολιτιστικό πλούτο που δημιούργησαν οι Ρωμιοί στην Κωνσταντινούπολη. Οι περισσότερες από τις εκκλησίες έχουν μακραίωνη ιστορία. Aλλωστε, οι πολύ συχνές πυρκαγιές σε διάφορες περιοχές της Κωνσταντινούπολης ανάγκαζαν τους Ρωμιούς να ξαναχτίζουν στο ίδιο μέρος την εκκλησία τους. «Μέσα από τη μελέτη διαπιστώθηκε ότι οι Ρωμιοί στις περιοχές που ζούσαν συγκροτούσαν χωρικά σύνολα με κέντρο την εκκλησία και το σχολείο. Μέχρι την εποχή του Τανζιμάτ, στα μέσα του 19ου αιώνα, ήταν πολύ δύσκολη η ανέγερση ή επισκευή των κτιρίων. Τα κτίρια που χτίζονταν ήταν συνήθως ταπεινά, δυσδιάκριτα στο αστικό τοπίο. Ομως, η περίοδος μετά το Τανζιμάτ (1856) μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα υπήρξε καθοριστική για τους Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης. Τότε παρουσίασαν μεγάλη ανάπτυξη σε πολλούς τομείς, όπως στην οικονομία, στην εκπαίδευση, στην αρχιτεκτονική» αναφέρει ο κ. Στράντζαλης.

Αναστήλωση

Την περίοδο λοιπόν αυτή, της ακμής της Ρωμιοσύνης παρατηρήθηκε η ανακαίνιση και η ανέγερση κτιρίων, κυρίως εκπαιδευτηρίων αλλά και εκκλησιών με επιβλητική όψη. Αυτή η παραγωγή υλικού πολιτιστικού αποθέματος από τους Ρωμιούς ανακόπηκε με τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Ακολούθησε μία δύσκολη περίοδος εξαιτίας των μέτρων που έπαιρναν οι Τούρκοι εναντίον των Ρωμιών. Αυτό δεν βοήθησε καθόλου στη συντήρηση των περίπου 150 ετών εκκλησιών και σχολικών κτιρίων της Κωνσταντινούπολης. «Ωστόσο, τα τελευταία 25 χρόνια γίνεται μεγάλη προσπάθεια αναστήλωσης των εκκλησιαστικών συγκροτημάτων χάρη στις προσπάθειες του Οικουμενικού Πατριαρχείου», όπως παρατηρεί ο κ. Στράντζαλης στο σχετικό βιβλίο του «Εκκλησίες και εκπαιδευτήρια των ρωμαίικων κοινοτήτων της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως 19ος αιώνας - έως σήμερα» (εκδοτικός οίκος Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη).

Εθνική ταυτότητα

«Είναι γνωστό ότι οι εκκλησίες και τα ρωμαίικα σχολεία της Κωνσταντινούπολης ήταν αυτά που διαφύλαξαν και ενίσχυσαν τη θρησκευτική και εθνική ταυτότητα του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης και αποτέλεσαν στο τέλος του 19ου και του 20ού αιώνα το κέντρο, όπου ο Ελληνισμός ανέπτυξε μεγάλη πολιτιστική δραστηριότητα» λέει ο κ. Στράντζαλης, τονίζοντας: «Σήμερα πλέον που έχει μειωθεί δραματικά ο αριθμός των Ελλήνων που ζουν στην Πόλη, η προσπάθεια είναι να καταδειχθεί ότι αυτό το πολιτιστικό και οικιστικό απόθεμα αποτελεί αφενός μεν τους οδοδείκτες που μας οδηγούν στο παρελθόν, και αφετέρου ενισχύουν την ανάγκη της προστασίας για τη διατήρησή τους μέσα στον χρόνο».