Ηλίας Ηλιού, μέτρο και ευπρέπεια

Μέτρο και ευπρέπεια... Στοιχεία της αγωγής και της παιδείας.

kathimerini.gr

ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΠΑΧΕΛΑΣ

Οσοι από εμάς είχαμε την τύχη να ζήσουμε τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, έχουμε κρατήσει ως κάτι ξεχωριστό τις αγορεύσεις του Ηλία Ηλιού στη Βουλή. Ηταν πάντοτε μετριοπαθείς, εμπνευσμένες και βέβαια ευπρεπείς. Ο Ηλίας Νικολακόπουλος έγραψε μια εξαιρετική βιογραφία του αριστερού πολιτικού ηγέτη που όπως αναφέρει στον επίλογο, «πέθανε λίγο πριν τελειώσει απότομα ο σύντομος αιώνας των άκρων, τον οποίο διέτρεξε με καρτερία και αγωνιστικότητα».

Ο Ηλιού ήταν γόνος εύπορης οικογένειας της Λήμνου, κάτι που ανέφεραν συχνά στην κριτική τους οι σύντροφοί του στο ΚΚΕ. Επιτυχημένος δικηγόρος, δραστηριοποιήθηκε στον ιδιωτικό τομέα εκπροσωπώντας μεγάλες ανώνυμες εταιρείες της εποχής. Του άρεσε να ασχολείται από νεαρή ηλικία με την πολιτική και τα γράμματα. Βαθύτατα μορφωμένος άνθρωπος μελέτησε τον Θουκυδίδη και η νομική του κατάρτιση ήταν εξαίρετη. Στην Κατοχή εντάχθηκε στο ΕΑΜ. Μετά τα Δεκεμβριανά του 1944 προσχώρησε στο ΚΚΕ, αν και είχε προηγηθεί μια φάση «έλξεων και απώσεων» από τον κομμουνισμό.

Ακολούθησε η περίοδος των εκτοπίσεων και της εξορίας, με αποκορύφωμα τη Μακρόνησο.

«Το πιο συγκλονιστικό στη ζωή μου ήταν όταν στη Μακρόνησο με βασάνισαν σκληρά και δοκίμασα τον εαυτό μου και κατάλαβα ότι μπορώ να αντέξω και στον βασανισμό», θα δήλωνε αργότερα σε μια συνέντευξή του.

Το 1951 ήταν ένας από τους επτά εξόριστους που εξελέγησαν βουλευτές με την ΕΔΑ και σταδιακά μετεξελίχθηκε από απλό μέλος του ΚΚΕ σε καθοδηγητή της νόμιμης ΕΔΑ. Ως δικηγόρος υπερασπίστηκε πολλούς συντρόφους του σε διάφορες δίκες εκείνης της περιόδου. Ηλθε, όμως, σε σύγκρουση με τους δογματικούς του ΚΚΕ, που εκπροσωπούντο κυρίως από τον Κολιγιάννη.

Οι διαφωνίες και ανησυχίες του τον οδήγησαν σε μια στροφή προς τον δυτικό μαρξισμό, τα γραπτά του Γκράμσι και την αποστασιοποίηση από αυτό που αποκαλούσε «δογματική σκουριά και πιθηκισμό». Ο ίδιος αναδείχθηκε σε κορυφαίο κοινοβουλευτικό στέλεχος της ΕΔΑ και από το 1956 έγινε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος. Η άνοδος της Ενωσης Κέντρου ωθούσε ένα τμήμα της Αριστεράς σε δυναμικές κινητοποιήσεις και ακραίες τοποθετήσεις. «Πατάμε πεπονόφλουδες, θα γλιστρήσουμε», προειδοποιούσε, έχοντας πλήρη γνώση των κινδύνων που διέτρεχε η ελληνική δημοκρατία.

Ιστορική και προφητική παραμένει ασφαλώς η αγόρευσή του στη Βουλή, όπου αναφέρθηκε στον τότε αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος είχε οργανώσει το πολύκροτο σαμποτάζ με ζάχαρη σε στρατιωτικά φορτηγά στον Εβρο. Αφού αναφέρθηκε διεξοδικά στον ρόλο του Παπαδόπουλου ως «πραξικοπηματία του σχεδίου “ΠΕΡΙΚΛΗΣ” και δεξιά χείρα του τότε αρχηγού της ΚΥΠ», μίλησε από το βήμα της Βουλής για την ανάγκη «να μη δύναται ο οιοσδήποτε προβοκάτορας στρατοκράτης μέλος χούντας... να συγκλονίση μίαν νύκτα την χώρα με ομαδικάς συλλήψεις». Προειδοποιούσε δηλαδή γι’ αυτό που συνέβη, δύο χρόνια αργότερα, την 21η Απριλίου του 1967.

Ο Ηλιού συνελήφθη από τους πραξικοπηματίες και ήταν από εκείνους που συγκεντρώθηκαν στον Ιππόδρομο. Ακολούθησαν περιπέτειες υγείας και μεγάλων ταλαιπωριών. Στη διάρκεια της δικτατορίας άρχισε να παίρνει ακόμη μεγαλύτερες αποστάσεις από τη Μόσχα.

Το «εγχείρημα Μαρκεζίνη»

Ενα πολυσυζητημένο επεισόδιο στη μακρά πορεία του Ηλιού ήταν η στάση του απέναντι στο άνοιγμα του Παπαδόπουλου με το «εγχείρημα Μαρκεζίνη» και το σχέδιο για την προκήρυξη εκλογών και σταδιακή αποκατάσταση της δημοκρατίας. Ο ίδιος διέψευσε ότι είχε συναντηθεί με τον Μαρκεζίνη, αλλά είχε αρθρογραφήσει τασσόμενος εναντίον της άκριτης αποχής από τις σχεδιαζόμενες εκλογές εφόσον τηρούντο αυστηρές προϋποθέσεις αποκατάστασης της ομαλότητας.

Ο Ηλιού χαιρέτισε την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή, με τον οποίο και συναντήθηκε αφότου ανέλαβε την πρωθυπουργία. Συζήτησαν αλλά απέρριψαν και οι δύο τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση εθνικής ενότητος. Επανίδρυσε την ΕΔΑ, αναλαμβάνοντας την ηγεσία της και κατόπιν μαζί με τον Χαρίλαο Φλωράκη ετέθησαν επικεφαλής της Ενωμένης Αριστεράς.

Η υγεία του είχε αρχίσει να επιδεινώνεται. Το αποτέλεσμα των εκλογών του 1974 τον απογοήτευσε και ακολούθησε η συντριβή της «Συμμαχίας» το 1977, η οποία μπόρεσε να εκλέξει μόνο τον ίδιο και τον Λεωνίδα Κύρκο ως βουλευτές. Τον Ιανουάριο του 1981 ανακοίνωσε από το βήμα της Βουλής την αποχώρησή του από την πολιτική, τονίζοντας πως «έχω τη γνώμη ότι πρέπει κανείς να ξέρει να αποσύρεται έγκαιρα. Είπα λοιπόν να αποσυρθώ τώρα που το μπορώ, για να μη φτάσει η στιγμή να με πιέζουν οι φίλοι να το κάνω και εγώ να μην μπορώ. Είμαι πικραμένος. Οχι τόσο από τους αντιπάλους, που έκαναν στο κάτω κάτω τη δουλειά τους, αλλά από τους ομόφρονές μου. Δεν άφησαν πεπονόφλουδα που να μην πατήσουν. Αν ήθελε κάποιος να γράψει για τις αστοχίες της ηγεσίας του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα... θα του αρκούσαν μερικά χειρόγραφα για να γράψει ένα χιουμοριστικό βιβλίο με τίτλο “ο δρόμος με τις πεπονόφλουδες”. Δυστυχώς, οι γκάφες ων ομοφρόνων μου κατέστρεψαν ένα πανίσχυρο προοδευτικό κίνημα και μας πήγαν πολλές δεκαετίες πίσω».

Στην τελευταία του ομιλία, συγκινημένος αποχαιρέτησε τη Βουλή, λέγοντας πως «στα τριάντα χρόνια που θήτευσα σε αυτό το βήμα, προσπάθησα να είμαι αντικειμενικός, ευπρεπής και ήπιος και να υπηρετώ τα γενικά συμφέροντα και όχι τα στενά κομματικά».

Η αναδρομή του Νικολακόπουλου, πολύ καλά τεκμηριωμένη και στεγνά γραμμένη, αφήνει –είναι η αλήθεια– μια γεύση μελαγχολίας για το πού χάθηκαν αυτή η σοφία, η μόρφωση και η μετριοπάθεια πολιτικών όπως του Ηλία Ηλιού.

Το βιβλίο του Ηλία Νικολακόπουλου «Ηλίας Ηλιού. Πολιτική βιογραφία» κυκλοφορεί από το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων.