Ερντογάν άρπαγας ή ζητιάνος;

kathimerini.gr

ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Έξι περίπου αιώνες πέρασαν από τότε που κατέλαβαν οι οθωμανοί την Πόλη. Χτίστηκαν τεμένη μεγαλοπρεπή, το Σουλεϊμάνιγιε από τον Σινάν, το Σουλτάν Αχμέτ ή Μπλε Τζαμί, το Φατίχ, το τέμενος του Κατακτητή. Όμως η Αγία Σοφία δεν έχασε ποτέ τη συμβολική ισχύ της. Είτε ως τζαμί, είτε ως μουσείο, αυτή συμβολίζει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο αρχιτεκτόνημα ή μνημείο την Πόλη, είτε την αποκαλείς Κωνσταντινούπολη είτε Ισταμπούλ. Σύμβολο που δεν απευθύνεται μόνον στον χριστιανικό κόσμο, ούτε στον κόσμο που πιστεύει στον παγκόσμιο πολιτισμό. Σύμβολο ακόμη και για το τουρκικό κράτος. Ο Ερντογάν για να ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη που έχασε στις τελευταίες εκλογές, αισθάνθηκε υποχρεωμένος να ανακαταλάβει την Αγία Σοφία. Επιμένει να υπενθυμίζει πως η Αγία Σοφία ανήκει στην Τουρκία. Επιμένει σαν να μην το πιστεύει ούτε ο ίδιος, σαν να προσπαθεί να πεισθεί ο ίδιος.

Πέρα από τις πολιτικές ή θρησκευτικές παραμέτρους, αυτό που εντυπωσιάζει περισσότερο στην όλη υπόθεση είναι η αδυναμία του οθωμανικού πολιτισμού να κατασκευάσει ένα έργο που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί τη συμβολική αξία της Αγίας Σοφίας. Είτε στους αιώνες της αυτοκρατορίας, είτε στην περίοδο του κοσμικού έθνους-κράτους. Σαν να τον στοιχειώνει ακόμη η μοίρα του νομάδα που δεν μπορεί ο ίδιος να οικοδομήσει σημεία αναφοράς στον χώρο και τον χρόνο. Ξέρει να αρπάζει ή να ζητιανεύει. Κι ο Ερντογάν αρπάζει τον χώρο της Αγίας Σοφίας και ζητιανεύει την ιερότητά του. Απόδειξη ότι και το τζαμί, «Αγία Σοφία» λέγεται. Τα πανιά που κάλυψαν τα ψηφιδωτά επιτρέπουν στον πιστό μουσουλμάνο να μη βεβηλώσει την καθαρότητα της πίστης του με το βλέμμα του Παντοκράτορα. Δεν θέλει να βλέπει τις μορφές των ψηφιδωτών, αλλά και δεν θέλει να τον βλέπουν. Σαν το παιδί που όταν κλείσει τα μάτια του νομίζει ότι γίνεται αόρατο.

Ένας ανασφαλής πολιτισμός ο οποίος δεν εμπιστεύεται τη δύναμη των έργων του. Η αρχιτεκτονική του τεμένους είναι μεγάλη αρχιτεκτονική. Είναι όμως εμφανείς οι καταβολές της από την Αγία Σοφία. Η διαχείριση των όγκων και ο τρούλος είναι σχεδόν αντίγραφα. Ξεχωρίζει μόνον το βέλος του μιναρέ που στοχεύει στον ουρανό. Το όριο που αναδεικνύει αυτές τις καταβολές θέλησε να διαγράψει ο Ερντογάν όταν προσευχήθηκε προχθές. Οι στρατιώτες του ISIS κατέστρεψαν την Παλμύρα γιατί δεν ανέχονταν ίχνη πολιτισμού πριν από τον έβδομο αιώνα, πριν από τον Μωάμεθ. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο –ιερό χώρο του παγκόσμιου πολιτισμού– σε τζαμί είναι η Παλμύρα μεταφρασμένη σε πολιτισμική διπλωματία. Δεν θέλουν τίποτε να θυμίζει το μεγαλείο της Πόλης πριν από την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς. Αρπάζουν και ζητιανεύουν το μεγαλείο. Όλοι οι πολιτισμοί είναι πολιτισμοί. Δεν είναι όμως ίδιοι ούτε ισότιμοι. Ακόμη και στη μετανεωτερική εποχή μας.