Γιατί να διδάσκουν Καβάφη στα σχολεία;

kathimerini.gr

Τάκης Θεοδωρόπουλος

Για να είµαι δίκαιος, οφείλω να παραδεχθώ ότι αντιλαμβάνομαι την αμηχανία των υπευθύνων για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη μέση εκπαίδευση. Αρκεί να την παραδεχθούν και αυτοί. Πρώτον, έχουν να κάνουν με μια κοινωνία, όπως η ελληνική, που πάντα αντιμετώπιζε τη λογοτεχνία ως είδος πολυτελείας. Δεν νοείται αστική οικογένεια στη Γαλλία, για παράδειγμα, η οποία να μη διαθέτει μια βιβλιοθήκη με τους κλασικούς. Θα έλεγα πως το ίδιο ισχύει και για την εκκοσμικευμένη πλευρά της ισραηλινής κοινωνίας. Για την ελληνική οικογένεια, η ανάγνωση λογοτεχνίας δεν αποτελεί αυτονόητο στοιχείο της καλλιέργειας. Ως εκ τούτου, το σχολείο, το πρώτο που οφείλει να κάνει είναι να πείσει τους μαθητές και τους γονείς τους ότι αξίζει τον κόπο να ξοδέψουν κόπο και χρόνο γι’ αυτήν την περίεργη δραστηριότητα, που δεν ξέρουμε πώς ακριβώς να την ορίσουμε. Προσφέρει γνώση; Και αν προσφέρει γνώση, ποια είναι η γνώση που προσφέρει; Καλλιεργεί τη σκέψη; Και αν καλλιεργεί τη σκέψη, με ποιον τρόπο την καλλιεργεί; Κανείς δεν έχει αντίρρηση να παλεύει με τις μαθηματικές εξισώσεις, τη φυσική, τη χημεία ή ακόμη και την Ιστορία. Η λογοτεχνία, όμως, σε τι ακριβώς αποσκοπεί και ποιο όφελος σου προσφέρει στο τέλος; Θέλεις να μιλήσεις για την ήττα του Μάρκου Αντώνιου από τον Οκταβιανό; Δεν σου χρειάζεται το «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» του Καβάφη. Σου φτάνουν πέντε φράσεις για να καταγράψεις το ιστορικό γεγονός.

Το δεύτερο εμπόδιο που έχουν να ξεπεράσουν είναι η απώθηση της ανάγνωσης ως φυσιολογικής δραστηριότητας του πολιτισμένου ανθρώπου. Και εδώ δεν αναφέρομαι μόνο στη λογοτεχνία. Αναφέρομαι στην ανάγνωση, στην υπομονή που απαιτεί το ενδιαφέρον για τη σημασία της λέξης, στη συγκίνηση που προκαλούν οι υφολογικές διακυμάνσεις, στη λεπτομέρεια που αναδεικνύεται από την αφάνεια της αφήγησης. Η μαγεία της τεχνολογίας που διαφεντεύει τον κόσμο μας και τη φαντασία μας, σαν τον Χάρι Πότερ, δεν αφήνει χώρο για την ανάγνωση. Τα παιδιά μεγαλώνουν μαθαίνοντας να σκανάρουν, όχι να διαβάζουν, να διατρέχουν κείμενα και να αλιεύουν τις απαραίτητες οδηγίες χρήσης του κόσμου στον οποίο ζουν. Το σχολείο έχει να αντιμετωπίσει και αυτό το πρόβλημα, να διδάξει στο παιδί τη διαφορά ανάμεσα στην ανάγνωση και στο σκανάρισμα. Είναι το δεύτερο εμπόδιο στη διδασκαλία της λογοτεχνίας. Υπάρχει και ένα τρίτο, ίσως το σημαντικότερο. Τι ακριβώς διδάσκει ένας δάσκαλος που διδάσκει Καβάφη σε εφήβους; Διδάσκει γλώσσα; Διδάσκει Ιστορία; Διδάσκει ποίηση; Εδώ έγκειται η ευθύνη των αρμοδίων. Ποιον από τους τρεις τομείς θα προτάξουν; Κι αν επιλέξουν την ποίηση ως πρόταγμα, τι σημαίνει αυτό; Τι θα πει «διδάσκω ποίηση» σε έναν έφηβο εν έτει 2022; Ες αύριον η συνέχεια.