Για όλα φταίει η Δύση;

kathimerini.gr

Τάκης Θεοδωρόπουλος

Για όλα φταίει η Δύση; Ας πούμε πως για όλα φταίει η Δύση. Φταίει για την εξαθλίωση του Τρίτου Κόσμου, φταίει για την υπανάπτυκτη θρησκοληψία του Ισλάμ. Φταίει όταν επεμβαίνει στο Αφγανιστάν. Φταίει επειδή αποσύρεται από το Αφγανιστάν. Βαρεθήκαμε να το ακούμε, όμως πολλοί δεν βαρέθηκαν να μας το λένε. Σε πρώτη ευκαιρία. Οποτε ο κόσμος μας βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα πρόβλημα που δεν έχει λύση. Ή, τουλάχιστον, του οποίου η λύση δεν είναι προφανής.

Δεν χρειάζεται να επισημάνω, νομίζω, το «μεθοδολογικό» πρόβλημα που προκύπτει από τη διατύπωση. Αν για όλα φταίει η Δύση, αυτό σημαίνει ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι το μοναδικό υποκείμενο της Ιστορίας. Μπορεί να την οδηγήσει εκεί όπου θέλει. Κι αν δεν τα καταφέρει, αυτό σημαίνει είτε ότι κάνει λάθος χειρισμούς, ως μη ώφειλε, είτε ότι δεν θέλει να βάλει την Ιστορία στον σωστό δρόμο, επίσης ως μη ώφειλε. Δεν χρειάζεται επίσης να επισημάνω πως αυτή η λογική δεν διέπει μόνο τους σκληρούς εγκεφάλους όσων επιδιώκουν την παγκόσμια κυριαρχία αλλά και τους μαλακούς εγκεφάλους της προοδευτικής αθωότητας. Αν μέσα σε είκοσι χρόνια οι Αφγανοί απεδείχθησαν ανεπίδεκτοι δημοκρατικής παιδείας, τότε φταίνε οι δάσκαλοί τους. Στο σύμπαν της προοδευτικής αθωότητας φταίει πάντα ο δάσκαλος. Ποτέ ο μαθητής.

Και αν το ζήτημα δεν είναι ποιος φταίει; Και αν η Ιστορία δεν είναι ούτε αθώα ούτε ένοχη; Και αν η Ιστορία δεν είναι παρά η ζωή της ανθρώπινης φύσης; Και αν στη συμπεριφορά δεν φτάνουν μόνον η θέληση, η επιθυμία, οι γνώσεις και η δύναμη, αλλά παρεμβαίνουν και άλλοι παράγοντες, οι οποίοι και καθορίζουν το αποτέλεσμα. Ερώτηση κρίσεως. Γιατί στην επικράτεια του Ισλάμ δεν μπόρεσε να ευδοκιμήσει «το πολίτευμα που καλείται δημοκρατία γιατί σ’ αυτό αποφασίζουν οι πολλοί» – όπως το όρισε ο Περικλής στον Επιτάφιο; Οσο κι αν οι καιροί αλλάζουν, όσο κι αν οι συνθήκες μεταμορφώνονται. Φταίνε τα πετρέλαια, φταίει ο κατά Σαΐντ οριενταλισμός, φταίνε τα Ραφάλ, φταίνε οι Σταυροφόροι και η αποικιοκρατία;

Η δημοκρατία δεν φύτρωσε στα μυαλά των ανθρώπων δι’ επιφοιτήσεως. Γεννήθηκε από τον οργανισμό που καλείται ανθρώπινη κοινωνία. Όταν, όπως θα έλεγε ο Καστοριάδης, η πόλη-κράτος οργανώθηκε με στόχο την αυτοδιάθεσή της. Η γέννησή της συνδέεται με την ανακάλυψη μιας ανθρώπινης μηχανής, του λόγου. Μιας μηχανής που μπορούσε να επηρεάσει τη συμπεριφορά όσο και η επιβολή της δύναμης. Εργαλείο της ήταν και παραμένει η πειθώ. Και άντλησε την ορμή της από την εμπιστοσύνη που μοιράζονταν μεταξύ τους οι πολίτες μετά το ιστορικό τους κατόρθωμα, την αντιμετώπιση της Περσικής Αυτοκρατορίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η δημοκρατία γεννήθηκε μαζί με μια άλλη μεγάλη επινόηση των Αθηναίων, την τραγωδία. Η εκκλησία ήταν ένας τραγικός αγώνας. Η ψήφος ήταν η κάθαρση. Δημοκρατία και τραγωδία είναι δίδυμα αδέλφια. Η ανθρώπινη κοινωνία είναι μια σύνθεση αλληλοσυγκρουόμενων δυνάμεων. Ο λόγος μάς δίνει τη δύναμη να τις ανεβάσουμε στη σκηνή, να δούμε το περίγραμμά τους, τη μορφή τους και να κρίνουμε. Ας θυμηθούμε ακόμη ότι η Αθηναϊκή Δημοκρατία δεν προέκυψε από επαναστατικές διαδικασίες. Και ποτέ δεν ετέθη θέμα ανατροπής του κοινωνικού καθεστώτος. Αριστοκράτες, όπως ο Περικλής, αποφάσισαν ότι για τη συνοχή της πόλης είναι αναγκαίο να συμμετέχουν στις αποφάσεις και «οι πολλοί». Ο στόλος ήταν το μεγάλο όπλο της αθηναϊκής Αρχής, τον στόλο τον κινούσαν οι φτωχότεροι των πολιτών, άρα έπρεπε και αυτοί να έχουν λόγο στις αποφάσεις.

Όταν όμως ο λόγος προκύπτει μόνο από τη θεϊκή θέληση, όταν οι λέξεις του Κορανίου ορίζουν τον κόσμο, όταν η εσωτερική σύγκρουση σου είναι άγνωστη, τότε δεν μπορείς να αντιληφθείς καν τι σημαίνει η λέξη δημοκρατία. Πολλώ δε μάλλον η έννοια της αυτοδιάθεσης. Η ψήφος είναι απλώς μια επιβεβαίωση της θέλησης του Θεού, όπως γίνεται με τις οιονεί εκλογές στο Ιράν, ή με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στην Αίγυπτο. Και μάλλον δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και οι προσπάθειες εκκοσμίκευσης αυτών των κοινωνιών οδήγησαν σε τυραννικά καθεστώτα, όπως αυτό του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ.

Το ερώτημα είναι πώς συνυπάρχουν οι δυτικές δημοκρατίες με τα θεοκρατικά καθεστώτα στον ίδιο κόσμο, την ίδια χρονική στιγμή. Κι αν δεν σας αρέσουν οι δυτικές δημοκρατίες και θέλετε να τις βάλω σε εισαγωγικά τις βάζω σε εισαγωγικά. Χωρίς όμως να ξεχνάω ότι στο ασυνείδητό τους παραμένουν ενεργές οι αξίες της αυτοδιάθεσης της κοινωνίας και της δημοκρατικής εμπιστοσύνης. Και κάτι τελευταίο: στη Δύση τις τελευταίες δεκαετίες έχει καταναλωθεί πολλή φαιά ουσία για την κατανόηση του ισλαμικού κόσμου. Θα ήθελα κάποιος να μου πει αν έχει αντιληφθεί κάποια απόπειρα κατανόησης του δυτικού κόσμου από την ισλαμική διανόηση.