Καταστροφές και θρίαμβοι

 kathimerini.gr

Τάκης Θεοδωρόπουλος

Έχοντας διαβάσει το «Καταστροφές και θρίαμβοι» του Στάθη Καλύβα (εκδόσεις Μεταίχμιο) δεν εξεπλάγην από την καθαρότητα της ματιάς των τριών πρώτων επεισοδίων της σειράς που προβλήθηκαν στον ΣΚΑΪ. Χθες το βράδυ προβλήθηκε και το τέταρτο για την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας έως τις μέρες μας. Οι χρόνοι της εφημερίδας δεν μου επέτρεψαν να το παρακολουθήσω πριν γράψω αυτό το σημείωμα. Αποφάσισα όμως να μιλήσω για το τρίτο, που το θεωρώ και κεντρικό. Εκεί παρουσιάζεται η ιστορική πορεία που διέγραψε η Μεγάλη Ιδέα και σημάδεψε τον πρώτο αιώνα της ύπαρξης του ελληνικού κράτους. Ξεκίνησε στην εθνοσυνέλευση του 1844 με την αγόρευση του Ιωάννη Κωλέτη στη συζήτηση περί αυτοχθόνων και ετεροχθόνων και κατέληξε στη Μικρασιατική Καταστροφή. Το κυρίαρχο ανιστόρητο νεφέλωμα αντιμετωπίζει τη Μεγάλη Ιδέα με ιδεολογικούς όρους. Θετική ή αρνητική ανάλογα με την ιδεολογική τοποθέτηση. Όμως, όπως λέει ο Καλύβας, η Μεγάλη Ιδέα ήταν ο λόγος ύπαρξης του Νέου Κράτους. Υπήρξε ο συνεκτικός δεσμός των οικοδομικών υλικών της εθνικής μας συνείδησης. Στον δέκατο ένατο αιώνα δεν υπάρχει ούτε ένας Έλληνας που δεν την ενστερνίζεται – μάρτυρας και η λογοτεχνία μας. Κατά την ιστορικό Λίνα Δούβη, την αποτελούσε ένα τρίπτυχο. Ο αλυτρωτισμός και η δημιουργία της Μεγάλης Ελλάδος – του Κωλέτη αρξαμένου, του Όθωνος επίσης. Η μεταλαμπάδευση του ελληνικού πνεύματος στην Ανατολή – Κ. Παπαρρηγόπουλος. Ο εκσυγχρονισμός – Βενιζέλος. Η Μεγάλη Ιδέα οδήγησε στη μεγαλύτερη καταστροφή και το όνειρο κατέρρευσε. Όμως, όπως λέει ο Μάικλ Λουέλιν Σμιθ, συγγραφέας του υπέροχου «Το όραμα της Ιωνίας», τα όνειρα όταν καταρρέουν αφήνουν μια επίγευση.

Η επίγευση της Μεγάλης Ιδέας ήταν η ενσωμάτωση των προσφύγων που η ίδια δημιούργησε. «Η Ελλάδα έχασε τη Μικρά Ασία, κέρδισε όμως τη Μακεδονία». Οι προσφυγικοί πληθυσμοί ελληνοποίησαν τη Μακεδονία, ειδικά μετά την ανταλλαγή του 1923. Μια ερμηνεία της μεγάλης καταστροφής όχι ως αποτελέσματος του διχασμού, αλλά ως κεφαλαίου του fatum του ελληνικού κράτους. Η καταστροφή ήταν αναπόφευκτη. Ακόμη κι αν κάποιος την έβλεπε να έρχεται, δεν είχε τη δυνατότητα να την αποτρέψει. Είναι η τραγική κορύφωση της νεοελληνικής ύπαρξης. Δεν μας φτάνει το μελόδραμα –εθνικοπατριωτικό, προοδευτικό– για να την ερμηνεύσουμε. Είναι μια ιστορική στιγμή που απευθύνεται στην τραγική σκέψη.

Ας μην παραλείψω και τη σημασία του οπτικού υλικού. Οι φωτογραφίες του Λεωνίδα Παπάζογλου από την Καστοριά, με τις αντιστίξεις ανάμεσα σε αγρότες και αστούς, χριστιανούς και μουσουλμάνους, αξίζουν όσο δεκάδες σελίδες Ιστορίας.