Από τον Καποδίστρια στο βαθύ κράτος

kathimerini.gr

Τάκης Θεοδωρόπουλος

Ο Ιωάννης Καποδίστριας αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1828. Ηταν ο πρώτος κυβερνήτης ενός κράτους που δεν ήταν ακριβώς κράτος. Χωρίς συγκεκριμένη επικράτεια, με τον ανδρικό πληθυσμό του αποδεκατισμένο από τα χρόνια του αγώνα, τη γη αφημένη στην τύχη της, τα γυναικόπαιδα στο έλεος της πείνας και της αρρώστιας. Ηταν έντιμος ο Καποδίστριας. Αγαπούσε αυτή την περίπου χώρα που του έτυχε να κυβερνήσει και έκανε ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν για να τη βοηθήσει να σταθεί στα πόδια της. Θέλησε να μεταμορφώσει το υβρίδιο σε κράτος που θα μπορούσε να βρει τη θέση του στον χάρτη της Ευρώπης του καιρού του. Έφτιαξε ορφανοτροφεία, έφτιαξε σχολεία, προσπάθησε να οργανώσει Κοινοβούλιο και δικαστικό σύστημα. Τον δολοφόνησαν ο Κωνσταντίνος και ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης το 1831. Και έτσι έκλεισε η προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα κράτος προσαρμοσμένο στις προδιαγραφές του καιρού του.

Το κράτος εντέλει δημιουργήθηκε. Μετά τους συνηθισμένους εμφυλίους – αυτό το ξέσπασμα του φθόνου που υιοθετεί διάφορα πολιτικά προσχήματα για να κρύψει τη γύμνια του. Και η Ελλάδα, ης την μνήμην επιτελούμεν σήμερον, έφθασε αισίως να αποκτήσει Σύνταγμα που της παραχώρησε ο βασιλιάς της Όθων το 1843, και ένα χρόνο μετά, στην Εθνοσυνέλευση του 1844, πήρε τη μεγάλη απόφαση για το μέλλον της. Ποιοι έχουν δικαίωμα να διορισθούν στο ελληνικό Δημόσιο; Σύγκρουση ανάμεσα στους «αυτόχθονες» και τους «ετερόχθονες». Υπέρ των «αυτοχθόνων» ο Μακρυγιάννης. Τότε φέρεται ειπών: «Εάν δεν φάγωμεν ημείς, ας πάει κατά διαόλου η ελευθερία». Υπέρ των ετεροχθόνων ο Κωλέττης: «Διά την μεγάλην ταύτην ιδέα του ελληνισμού επολεμήσαμεν, διά τους απανταχού Έλληνας». Πλειοψηφία οι «αυτόχθονες»: το ελληνικό Δημόσιο θα το επανδρώσουν όσοι προέρχονται από τις απελευθερωμένες περιοχές, την Πελοπόννησο, τη Στερεά και τις Κυκλάδες, οι αμόρφωτοι και πεινασμένοι. Ας θυμηθούμε ότι ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος δεν διοριζόταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο ως Κωνσταντινουπολίτης, κοινώς ετερόχθων.

Η δικαίωση των «αυτοχθόνων» ταυτίσθηκε με τη μεγαλύτερη καταστροφή της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας, την ήττα στη Μικρά Ασία. Οι «απανταχού Έλληνες» της Μεγάλης Ιδέας κατέληξαν πρόσφυγες στο ελληνικό κρατίδιο προσφέροντας κοινωνική και πολιτική υπεραξία στους διαχειριστές του.

Αν και δεν είμαι ιστορικός επιστήμων, προσπαθώ χρόνια τώρα να αντιληφθώ την ψυχολογική αξία του κρατισμού μας. Κοινώς το βάρος με το οποίο το βαθύ κράτος δεσμεύει όσες κοινωνικές δυνάμεις προσπαθούν να απελευθερωθούν. Γιατί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο κανονικός, ενώ προσπάθησε να συγκροτήσει μια σύγχρονη ευρωπαϊκή δημοκρατία, δεν μπόρεσε να συγκρουσθεί μαζί του; Γιατί ο Κώστας Σημίτης δεν κατάφερε να απαλλαγεί από το βάρος του; Το βάρος του κρατισμού είναι το βάρος του βαθέος κράτους. Και γιατί ο Κυριάκος Μητσοτάκης, εν έτει 2023, έχει να αντιμετωπίσει το βαθύ κράτος ως το αδύναμο σκέλος της εξουσίας του; Ισως να μην είναι τυχαίο ότι και τους τρεις αυτούς ηγέτες της Μεταπολίτευσης τους απασχόλησε η θέση της Ελλάδας στη διεθνή σκηνή. Ίσως να μην είναι τυχαίο ότι κανείς από τους τρεις δεν είχε τη συμπαράσταση των πολιτικών κομμάτων στα οποία στηριζόταν.

Είμαστε μια συντηρητική κοινωνία. Ας το πάρουμε απόφαση. Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήθελε να οργανώσει ένα σύγχρονο κράτος για την εποχή του. Σήμερα το αίτημα παραμένει ανικανοποίητο. Το 1844 στην Εθνοσυνέλευση τσακώνονταν για την αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων. Η διαφορά ανάμεσα στους «αυτόχθονες» και τους «ετερόχθονες» ήταν ένα είδος αξιολόγησης. Σήμερα το ζήτημα της αξιολόγησης είναι καίριο. Ποιος θα αξιολογήσει ποιον με ποια κριτήρια. Κάπως έτσι βρέθηκε εκείνη την άγρια νύχτα ο μοιραίος σταθμάρχης του οποίου κανείς δεν αξιολόγησε την ανικανότητα, με αποτέλεσμα να θρηνούν σήμερα οικογένειες τα παιδιά τους, τα αδέλφια τους, τους φίλους τους.

Έχουμε σταθερές αξίες. Να φτιάξουμε ένα σύγχρονο κράτος, σαν αυτό που ήθελε ο Καποδίστριας. Όποιον κι αν ρωτήσεις σήμερα, το ίδιο θα σου πει. Ευγενής η πρόθεση, πλην όμως κάποτε θα έπρεπε να αναρωτηθούμε για τις δυνατότητές της να παράγει αποτελέσματα. Ένα σύγχρονο κράτος δεν έχει τη δύναμη να αποκλείει δυστυχήματα. Έχει όμως τη δυνατότητα να ελέγξει τη βλακεία του σταθμάρχη. Το αντέχουμε ως κοινωνία; Ή μήπως τα συντηρητικά μας αντανακλαστικά είναι τόσο ισχυρά που προτιμούμε να θρηνούμε θύματα προκειμένου να κρίνουμε τους ζωντανούς; Για την τραγωδία στα Τέμπη ευθύνεται το βαθύ κράτος. Αυτό το ασπόνδυλο μαλάκιο που γεννήθηκε μαζί με την Ελλάδα και εξακολουθεί να τη διαχειρίζεται.