Ενωση ή ο χειρότερός μας εαυτός

 kathimerini.gr

ΝΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ

Είναι καταδικασμένη σε διάλυση η Ευρωπαϊκή Ενωση; Είναι καταδικασμένη κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να αποκτήσει ασφάλεια και ευημερία μέσω συλλογικών συνεννοήσεων; Είμαστε «προγραμματισμένοι» να οραματιζόμαστε το καλό αλλά να υποκύπτουμε γρήγορα στον φόβο και στην επιθετικότητα, προβάλλοντας με περισσή ευκολία τον χειρότερό μας εαυτό; Οι σημερινές εξελίξεις, ύστερα από δεκαετίες σταθερότητας, υποδεικνύουν τον κίνδυνο της διάλυσης της Ευρώπης και της επιστροφής σε εποχή ευκαιριακών συμμαχιών και αέναων συγκρούσεων. Οι μύθοι και θρησκείες, η Ιστορία, η ανθρώπινη φύση υπογραμμίζουν τους κινδύνους. Οι καταστροφές και δυστυχίες των ανθρώπων επαναλαμβάνονται συνεχώς. Η φυσική κατάσταση του ανθρώπου είναι ο πόλεμος, ο πόνος και η πείνα. Οι περίοδοι σταθερότητας και ανάπτυξης είναι λαμπρά διαλείμματα, τα οποία, όμως, συνήθως εξασφαλίζονταν σε βάρος άλλων. Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν οι λαοί της Ευρώπης θα αναγνωρίσουν εγκαίρως τον κίνδυνο και εάν θα τον αποτρέψουν.

Σήμερα η ανθρωπότητα βρίσκεται όσο ποτέ άλλοτε σε εποχή που μοιάζει με τη βιβλική Βαβέλ, λίγο πριν από την παρέμβαση του μοχθηρού Θεού που καταδίκασε τους ενωμένους λαούς σε ασυνεννοησία και ατελείωτες διενέξεις. Το εγχείρημα της οικονομικής και πολιτικής ένωσης της Ευρώπης έθεσε τέρμα στους πολέμους που επανειλημμένως είχαν αιματοκυλίσει την ήπειρο· το Διαδίκτυο και τα νέα μέσα επικοινωνίας δίνουν σε κάθε λαό και σε κάθε άτομο τη δύναμη της γνώσης και προσφέρουν δίαυλο για τη διασπορά ιδεών· η παγκοσμιοποιημένη οικονομία επέτρεψε σε μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας να ξεφύγει από την απόλυτη φτώχεια και να διεκδικήσει τα αγαθά της ζωής που η εποχή επιτρέπει. Η Ευρώπη, όμως, κλονίζεται, το Διαδίκτυο και τα νέα μέσα επικοινωνίας είναι ευάλωτα σε κάθε μορφής έγκλημα και εκμετάλλευση, και ενώ πολλοί άνθρωποι ξέφυγαν από την πείνα, συνεχώς διευρύνονται οι αποστάσεις μεταξύ πλουσίων και φτωχών, με αποτέλεσμα μια διευρυνόμενη δυσαρέσκεια και στους πιο προνομιούχους λαούς, κάτι που τους κάνει ευερέθιστους και ευάλωτους σε κηρύγματα μισαλλοδοξίας. Η φτώχεια και ο πόλεμος εκτοπίζουν εκατομμύρια ανθρώπους, οι οποίοι αναζητούν ασφάλεια και καλύτερη ζωή αλλού, πιέζοντας περαιτέρω τα ήδη βεβαρημένα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και στις πλουσιότερες χώρες.

Βρισκόμαστε στο σημείο της υψηλότερης εξέλιξης που είχαμε ποτέ ως άνθρωποι – αλλά, με τους πρώτους τριγμούς, διαφαίνονται οι αιώνιοι κίνδυνοι. Σήμερα δεν μπορούμε να φανταστούμε έναν μοχθηρό θεό να καταδικάζει τους ανθρώπους στην καταστροφή – τα καταφέρνουμε μόνοι μας. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, μια οντότητα 500 εκατ. ανθρώπων, με 28 χώρες-μέλη που όλες εντάχθηκαν με δική τους θέληση και που όλες μαζί αποτελούν τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, χτίστηκε πάνω στα θεμέλια της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του ουμανισμού. Είναι φάρος ανθρωπιάς και συνεργασίας μέσα στο σκοτάδι στο οποίο, όπως το περιέγραψε ο Αγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς το 1651, η ζωή είναι «μοναχική, φτωχή, άθλια, κτηνώδης και σύντομη». Το συλλογικό έργο που παρέχει ασφάλεια, όμως, κινδυνεύει από την υπερβολική αντίδραση σημερινών Ευρωπαίων στις πρώτες απειλές που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν. Η ελληνική κρίση χρέους, πρώτα, έτυχε τόσο άθλιας αντιμετώπισης που για ένα διάστημα έθεσε σε κίνδυνο τη σταθερότητα του ενιαίου νομίσματος. Αφησε ένα δηλητήριο που ακόμη επηρεάζει τις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και εταίρων, αλλά και μεταξύ άλλων χωρών.

Η εισροή μεταναστών προκάλεσε ξενοφοβία σε αρκετές χώρες, ανοίγοντας νέο ρήγμα στον ενιαίο χώρο της Ε.Ε. Η τρομοκρατία κλονίζει περαιτέρω την εμπιστοσύνη μεταξύ χωρών. Η απειλή, όμως, είναι κυρίως εντός των τειχών, όπως έδειξαν οι επιθέσεις στη Γαλλία και στο Βέλγιο από ανθρώπους γεννημένους εκεί, όπως έδειξε και ο φόνος μέλους του βρετανικού Κοινοβουλίου, της Τζο Κοξ, την Πέμπτη, όπου ο φερόμενος ως δολοφόνος είναι εθνικιστής συμπατριώτης της.

Η Ευρώπη ξεκίνησε την πορεία της ενοποίησης μέσα στις στάχτες του πολέμου, με οραματιστές ανθρώπους που είχαν ζήσει τη φρίκη των εκατομμυρίων νεκρών και των ασύλληπτων εγκλημάτων «κατά τα άλλα» πολιτισμένων ανθρώπων. Είναι αδιανόητο ότι η πορεία αυτή μπορεί να διακοπεί από τη μικρότητα σημερινών ηγετών που υπακούουν στο θυμικό των ψηφοφόρων (όταν δεν το υποδαυλίζουν). Αντί να εργάζονται για μια Ε.Ε. που θα μπορούν να προσφέρουν στους ίδιους ψηφοφόρους ως θεμέλιο για τις λύσεις προβλημάτων, παρουσιάζουν τις αρχές της Ε.Ε. ως πρόβλημα που θα λυθεί μέσω της διάσπασης και της οχύρωσης πίσω από εθνικά σύνορα και στερεότυπα. Οι φυγόκεντρες δυνάμεις αναπτύσσονται. Είναι μες στη φύση μας να δοκιμάζουμε τις αντοχές των δυνάμεων που μας κρατούν μακριά από τον κίνδυνο. Εάν, όμως, δεν βλέπουμε τον κίνδυνο και δεν πιστεύουμε στη συλλογική δημιουργία, θα βρεθούμε μέσα στις στάχτες του οικοδομήματός μας. Πάλι.