Άγχος στα παιδιά: πότε είναι παθολογικό και πότε φυσιολογικό

ΠΗΓΗ: e-psychology.gr

Τί είναι το άγχος;

Το άγχος αναφέρεται σε μια αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού σε ένα ερέθισμα που θα προσπαθήσει να αποφύγει γιατί το αντιλαμβάνεται ως απειλητικό. Είναι ένα βασικό συναίσθημα που υπάρχει απο την βρεφική και παιδική ηλικία με εκφράσεις που ποικίλλουν ώς προς τον βαθμό έντασης που εκδηλώνονται.

Συνήθως το άγχος δεν είναι παθολογικό, καθώς βοηθά το άτομο που το βιώνει να προσαρμοστεί και να αποφύγει τον κίνδυνο. Μπορεί όμως να γίνει μια δυσλειτουργική αντίδραση όταν εμφανίζεται πολύ συχνά, σε υπερβολικό βαθμό, επιμένει και παρεμποδίζει την λειτουργικότητα του ατόμου που το βιώνει.

Πότε το άγχος είναι φυσιολογικό και πότε όχι;

Η διαφοροποίηση μεταξύ φυσιολογικού και παθολογικού άγχους μπορεί να γίνει ιδιαιτέρως δύσκολη στα παιδιά καθώς η εκδήλωση πολλών φόβων και αγχωδών συμπεριφορών είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης. Για παράδειγμα, ο φόβος για τους ξένους εμφανίζεται ανάμεσα στους 7-12 μήνες, το άγχος αποχωρισμού συμβαίνει ανάμεσα στους 12 και 18 μήνες, ο φόβος για τις αστραπές, το σκοτάδι, τα ζώα, οι εφιάλτες στα 2-4 χρόνια, ο φόβος για το θάνατο στα 4-5 χρόνια, για τα φαντάσματα και τα τέρατα στα 5-7 χρόνια ενώ στην εφηβεία εμφανίζεται ανησυχία για τη σχολική επίδοση, για την κοινωνική αποδοχή και για θέματα υγείας.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι τέτοια άγχη εμφανίζονται κατα τη διάρκεια της ανάπτυξης των παιδιών αλλά συνήθως δεν επιμένουν, αυτό αποτελεί μια δυσκολία για τη διάκριση μεταξύ φυσιολογικού και παθολογικού άγχους στα παιδιά.

Μια ακόμη δυσκολία είναι η έλλειψη των γνωστικών, γλωσσικών, επικοινωνιακών και συναισθηματικών δεξιοτήτων των παιδιών που λόγω ηλικίας δεν μπορούν να μας μεταφέρουν τις πραγματικές διαστάσεις του άγχους που βιώνουν. Εξαιτίας αυτής της δυσκολίας διάκρισης ανάμεσα στο φυσιολογικό και το παθολογικό άγχος καθώς επίσης και λόγω του ότι πολλές φορές τα αγχώδη συμπτώματα δεν προκαλούν ενόχληση στο περιβάλλον και δεν έχουν επιβλαβείς συνέπειες για τους άλλους όπως για παράδειγμα οι επιθετικές συμπεριφορές, δεν δίνεται η ανάλογη προσοχή ενώ υπάρχουν υψηλά ποσοστά εμφάνισης διαταραχών άγχους στα παιδιά.

Ποια είναι τα ανησυχητικά συμπτώματα του άγχους στα παιδιά και τους εφήβους;

Τα παιδιά με αγχώδη διαταραχή εμφανίζουν φόβους και ανησυχίες που μπορεί να μην αντιλαμβάνονται ότι είναι παράλογοι. Μπορεί να ανησυχούν υπερβολικά για το σχολείο ή για κάθετι που κάνουν. Συχνά παραπονιούνται για σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλο, πόνο στην κοιλιά και το στομάχι, ταχυκαρδία ή τάση για εμετό. Μπορεί επίσης να έχουν ξεσπασματα θυμού και κλάματα, ευερεθιστότητα σε μια προσπάθεια να αποφύγουν το ερέθισμα που τα αγχώνει/φοβίζει ωστόσο να γίνονται λανθασμένα αντιληπτές αυτές οι αντιδράσεις ώς ανυπακοή ή άρνηση στον ενήλικα. Πολλές φορές παρουσιάζεται και ονυχοφαγία. Στους εφήβους μπορεί να εκδηλωθεί με απόσυρση και χαμηλή διάθεση. Αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου ή της διατροφής είναι επίσης πιθανό να οφείλονται σε υπερβολικό άγχος.

Συμβουλές για γονείς:

Προσπαθείστε να διασφαλίσετε ένα ήρεμο περιβάλλον για τα παιδιά μέσα στο οποίο το παιδί να νιώθει ασφάλεια, αποδοχή, εμπιστοσύνη και αγάπη.

Προσπαθείστε να ελέγξετε τα δικά σας άγχη και φοβίες έτσι ώστε να μην τα μεταφέρετε στα παιδιά σας.

Μάθετε στο παιδί σας πως το να αναζητά βοήθεια όταν δεν καταφέρνει κάτι είναι σημάδι δύναμης και όχι αδυναμίας.

Ενισχύστε το παιδί σας να παίρνει πρωτοβουλίες και να συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες εκτός σπιτιού.

Ακούστε τους φόβους και τα άγχη των παιδιών σας χωρίς να τα κρίνετε αρνητικά και συζητήστε μαζί του αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (με τα κατάλληλα λόγια και επιχειρήματα για την ηλικία του κάθε φορά).

Βοηθήστε το παιδί σας να έρθει αντιμέτωπο με αυτό που το αγχώνει βρισκόμενοι δίπλα του και διαβεβαιώνοντας το πως ο κίνδυνος δεν είναι πραγματικός (στο βαθμό που μπορεί να αντέξει).

Ενισχύστε την αυτοεκτίμηση του μέσα από μια θετική εικόνα που έχετε για αυτό ότι μπορεί να τα καταφέρει.

Αναγνωρίστε ότι το άγχος είναι ένα συναίσθημα φυσιολογικό που υπάρχει στη ζωή όλων και πως μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε και να το ελέγξουμε.

Να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες απο το παιδί σας και να μην θέτετε πολύ υψηλούς στόχους.

Αν το άγχος επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα και με υψηλά σε ένταση συμπτώματα, μη διστάσετε να απεθυνθείτε σε κάποιον ειδικό για τις ανησυχίες σας. Έρευνες έχουν δείξει πως οι αγχώδεις διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας δεν υποχωρούν απο μόνες τους αλλά συνδέονται με προβλήματα στην ενήλικη ζωή.

Βιβλιογραφία

1. Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2004). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Τυπωθήτω, Γιώργος Δάρδανος, Αθήνα.

2. Beesdo, K. Knappe, S. & Pine, D.S. (2009). Anxiety and Anxiety disorders in Children and Adolescents: Developmental Issues and Implications for DSM-V, Psychiatr Clin North Am, 32(3), 483-524, doi: 10.1016/j.psc.2009.06.002.

3. Connolly, S.D. &Gail Bernslein (2007). Practice Paremeter for the Assessment and Treatment of Children and Adolescents with Anxiety Disorders. J. Am. Acad. Child. Adolesc. Psychiatry, 46 (2), 267-283.

4. Muris, P. & Field, A, P. (2011). The “normal” development of fear. In Anxiety Disorders in Children and Adolescents. Silverman W. and Field, A.. Cambridge University Press.