Από το Facebook στην εσπερίδα

kathimerini.gr

ΓΙΩΤΑ ΜΥΡΤΣΙΩΤΗ

Μακρά η επιστημονική συζήτηση –πέραν της αντιπαράθεσης στο Facebook– για μια φωτογραφία. Αυτή του παραθαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης των αδελφών Αμπντουλάχ(;) που γοήτευσε όσο καμία άλλη το κοινό και έγινε viral. Μάλιστα, νοσταλγός της παλιάς Θεσσαλονίκης αναζητούσε επειγόντως εκτύπωση της φωτογραφίας για γαμήλιο δώρο!

Γεμάτο ήταν το αμφιθέατρο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ προχθές το βράδυ για την πρώτη του είδους επιστημονική εσπερίδα, την οποία διοργάνωσε ο καθηγητής Ιστορίας στο ΑΠΘ Βασίλης Γούναρης με την έγκριση των πρυτανικών αρχών. Ποικίλες οι θεματικές προσεγγίσεις, οι υποθέσεις, οι παρατηρήσεις, οι αμφισβητήσεις για την αναζήτηση μιας και μόνο απάντησης στο μεγάλο ερώτημα: απεικονίζει τη Θεσσαλονίκη η φωτογραφία;

Κανείς από τους εισηγητές δεν βρέθηκε εκεί για να εκφράσει μόνο αμφιβολίες. Κατέθεσαν την επιστημονική τους εκδοχή. Οσοι μίλησαν, αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, χαρτογράφοι, ιστορικοί –πλην των αρχαιολόγων η εκτίμηση των οποίων θα ήταν πολύτιμη– έψαξαν, άνοιξαν αρχεία, οθωμανικά βιβλία καταγραφής των ακινήτων, πηγές, γραπτές μαρτυρίες, ντοκουμέντα που δίνουν αδιαπραγμάτευτα στοιχεία της περιτειχισμένης Θεσσαλονίκης. Πρότειναν δρόμους διερεύνησης και προκάλεσαν νέα ερωτήματα: είναι η φωτογραφία των αδελφών Αμπντουλάχ; Το ψηλότερο σπίτι της εικόνας είναι του Χαρίση που στέγαζε ώς την πυρκαγιά το 1890 το αγγλικό προξενείο, ή εβραϊκός ξενώνας όπως υποστήριξε ο καθηγητής Οθωμανικής Ιστορίας Δημήτρης Παπασταματίου; Η λήψη έγινε από τον Λευκό Πύργο ή από έναν μικρότερο πύργο του περιτειχίσματος, όπως εκτίμησε ο ερευνητής Ευάγγελος Χεκίμογλου. Γιατί το τείχος δείχνει ακέραιο, ενώ οι πηγές το περιγράφουν κατεστραμμένο;

Την πλήρη εικόνα των πυκνοκατοικημένων εντός των τειχών συνοικιών αλλά και το οπτικό πεδίο έδωσε ο Γιάννης Επαμεινώνδας, διευθυντής του Πολιτιστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης. Αν και σε επεξηγηματικό κείμενο επιχειρεί την πρώτη λεπτομερή τεκμηρίωση στην τρέχουσα έκθεση του ΜΙΕΤ «Το τέλος της παλιάς μας πόλης», στην προχθεσινή αναλυτική προσέγγισή του συσχέτισε τη φωτογραφία με δορυφορική λήψη της πόλης του 1980, με τα ιστορικά πανοράματα Σέκευ (1863) και Σέυς (1873), το σχέδιο Βιτάλη (1871) και τον πίνακα Σαλάκκα. Στο εύρος της λήψης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, εμπίπτει η περιοχή από τον Μεβλεβιχανέ (δεξιά) μέχρι την παλιά Καραντίνα και το «πρώτο» τελωνείο στο λιμάνι (αριστερά). Στον ορίζοντα διακρίνονται κορυφογραμμές του Πάικου και οι λόφοι της Νεοχωρούδας, στο τέλος των τειχών ο Πύργος της Αποβάθρας και η μικρή λωρίδα στεριάς μπροστά του. Στο βάθος κυριαρχεί ο μιναρές του τζαμιού Χαμζά Μπέη (Εγνατία & Βενιζέλου), ενώ διακρίνονται ακρωτηριασμένοι οι μιναρέδες των Αγίων Αποστόλων και του τζαμιού της Λόντζας.

Η αντιπαραβολή με το σχέδιο Βιτάλη (Σχέδιο Προκυμαίας Θεσσαλονίκης σε κλίμακα 1:1000) επιβεβαιώνει λεπτομέρειες της φωτογραφίας. Εντοπίστηκε στα Πρωθυπουργικά Αρχεία της Κωνσταντινούπολης από τους καθηγητές Αρχιτεκτονικής Αλέκα Γερόλυμπου και Βασίλη Κολώνα και αποτυπώνει την κάτοψη και προοπτικό άνοιγμα όπου διακρίνονται η προηγούμενη κατάσταση κι αυτή που θα προκύψει στο τέλος των εργασιών μετά την κατεδάφιση. Η κ. Γερόλυμπου, παρουσιάζοντας το σχέδιο Βιτάλη, υπενθύμισε τη σημασία του Τείχους, τις αναφορές προξένων στο πλαίσιο της κατεδάφισης και μια σειρά νεότερων ντοκουμέντων.

Στη δύναμη του Ιντερνετ στάθηκε ο Βασίλης Κολώνας ζητώντας να χαμηλώσουν οι τόνοι. «Εκατόν πενήντα e-mails έλαβα τις δύο πρώτες μέρες για τη φωτογραφία. Δεν ήταν ούτε ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ούτε η Αμφίπολη», είπε αστειευόμενος. Πυροδότησε ωστόσο έναν κύκλο συζήτησης γύρω από την ανακύκλωση επιστημονικού υλικού στο Διαδίκτυο, χωρίς πηγή και προέλευση – φαινόμενο της ιντερνετικής εποχής που σχολίασε ο έφορος του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Ευάγγελος Χεκίμογλου. Ηταν ο πρώτος που εξέφρασε τις αμφιβολίες του για τη φωτογραφία. Στην παρουσίασή του αποκάλυψε μια φωτογραφία ως ισχυρό ντοκουμέντο. Δείχνει τη χαρακτηριστική στέγη όμοια με εκείνη του ψηλότερου σπιτιού (Χαρίση;) στην επίμαχη φωτογραφία. «Κατόπιν αυτού, οι υπόλοιπες αμφιβολίες μου μπορούν να κατατεθούν στην τράπεζα άχρηστων αμφιβολιών», κατέληξε. Αυτή η συζήτηση ήταν μόνο η αρχή.