Οι φάρμες της ανησυχίας

Περίπου 1,2 εκατομμύρια μινκ εκτρέφονται σε φάρμες της Δυτικής Μακεδονίας για τη γούνα τους. (Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης/Reuters)

kathimerini.gr

Της Αλεξίας Καλαϊτζή

«Σας κλείνω. Πρέπει να πάω στα μινκ. Θα μιλήσουμε αργότερα». Ο διευθυντής της Κτηνιατρικής Υπηρεσίας Κοζάνης, Θεόφιλος Καντζόγλου, δεν σταματάει να εργάζεται σχεδόν ούτε λεπτό από την ημέρα που, στις αρχές του Νοεμβρίου, εντοπίστηκαν τα πρώτα κρούσματα κορωνοϊού σε ένα εκτροφείο μινκ στην Καστοριά, όπου τόσο ο ιδιοκτήτης όσο και τα ζώα του νόσησαν από την Covid-19. Λίγες ημέρες αργότερα, οι κάμερες κατέγραφαν τη θανάτωση των 2.500 μινκ της μικρής φάρμας στη Δυτική Μακεδονία.

Ο ιός δεν σταμάτησε εκεί. Μέχρι τη στιγμή που γραφόταν αυτό το άρθρο, είχαν καταγραφεί κρούσματα σε έντεκα φάρμες σε Κοζάνη, Καστοριά και Γρεβενά. Ο ΕΟΔΥ πραγματοποιεί τακτικά πλέον rapid tests στους εκτροφείς και, σε περίπτωση που βρεθούν θετικοί στον κορωνοϊό, ο κ. Καντζόγλου και οι συνεργάτες του επισκέπτονται τις φάρμες, επιτηρούν την κατάσταση των ζώων και λαμβάνουν δείγματα από τα μινκ προκειμένου να διαπιστώσουν αν νοσούν και αυτά. 

Τα μικρά ζώα έχουν γίνει το νέο πρόσωπο της δυστοπικής αυτής πανδημίας. Παρότι τα κρούσματα ανησύχησαν την τοπική κοινότητα της Δυτικής Μακεδονίας, η είδησή τους δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία. Τα μινκ απασχολούν την επικαιρότητα της Ευρώπης από τον Απρίλιο, όταν εντοπίστηκαν τα πρώτα κρούσματα σε εκτροφείο στην Ολλανδία. Ακολούθησαν η Ιταλία, η Ισπανία, η Σουηδία, οι ΗΠΑ αλλά και η Δανία, η οποία συζητήθηκε και περισσότερο μετά την απόφαση της κυβέρνησης να θανατώσει τα περίπου 17 εκατομμύρια μινκ που ζούσαν στις φάρμες της χώρας. 

Γιατί φοβόμαστε τα μινκ;

Όσοι παρακολούθησαν τις εξελίξεις αναρωτήθηκαν εύλογα τι συμβαίνει με τα συγκεκριμένα ζώα και τον κορωνοϊό. Γιατί φοβόμαστε τόσο πολύ τα μινκ;

Η απάντηση βρίσκεται στις μεταλλάξεις, όπως μου εξηγεί ο Κωνσταντίνος Κυριάκης, επίκουρος καθηγητής Ιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Auburn και μέλος του Δικτύου Επιτήρησης του κορωνοϊού στα ζώα στις ΗΠΑ. Πειραματικές μελέτες στην αρχή της πανδημίας απέδειξαν πως οι μουστελίδες, η οικογένεια ζώων στην οποία ανήκουν τα μινκ και οι νυφίτσες, είναι ευάλωτη στο κορωνοϊό. Αυτό όμως που κάνει τη διαφορά στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι συνθήκες εκτροφής. Σε έναν θάλαμο, όπου χιλιάδες ζώα βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο, ο κορωνοϊός μεταδίδεται εύκολα από μινκ σε μινκ, έχοντας την ευκαιρία να μεταλλαχθεί και να «επιστρέψει» έπειτα μεταλλαγμένος στον άνθρωπο. «Κατά τον πολλαπλασιασμό του ιού, μπορεί να έχουμε μικρές αλλαγές, που ενδέχεται να επηρεάσουν τον φαινότυπο του ιού, δηλαδή να αλλάξουν τη συμπεριφορά του», αναφέρει ο κ. Κυριάκης. O ιός μπορεί, παραδείγματος χάρη, να γίνει λιγότερο ή περισσότερο μεταδοτικός. Η μεγαλύτερη ανησυχία της ιατρικής κοινότητας όμως είναι μήπως αλλάξει η αντιγονικότητα του ιού, η οποία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της αποτελεσματικότητας των εμβολίων που έχουν μόλις αναπτυχθεί.

Οι εικόνες των μαζικών θανατώσεων των μινκ προστίθενται στη δυστοπική κληρονομιά της πανδημίας.

Χαρίζοντας μια ανακουφιστική ανάσα, το περιοδικό Nature ανακοίνωσε ότι οι μεταλλάξεις Covid-19 σε μινκ δεν είναι ακόμη επικίνδυνες. Τόσο το περιοδικό όμως όσο και η αναφορά του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων υπογραμμίζουν πως η ανεξέλεγκτη μετάδοση του ιού στα μινκ αυξάνει την πιθανότητα μεταλλάξεων, που μπορεί να γίνουν ανησυχητικές. 

Επιτήρηση και όχι θανάτωση

Στην Ελλάδα εφαρμόζεται μέχρι στιγμής, όπως αναφέρει ο κ. Καντζόγλου, η πολιτική της πολύ προσεκτικής επιτήρησης των εκτροφείων. «Αυτό που έγινε στην πρώτη φάρμα, όπου τα θανατώσαμε όλα, δεν θα ξαναγίνει. Αυτές είναι οι οδηγίες». Δίνοντας μάλιστα έναν τόνο ελπίδας, ο κτηνίατρος σημειώνει πως στη δεύτερη φάρμα, η οποία είχε παρουσιάσει αρχικά 450 θανάτους μινκ από κορωνοϊό, τα ζώα φαίνεται να το ξεπερνούν και οι θάνατοι μειώθηκαν στο ελάχιστο. 

Η μεγάλη ευκαιρία

«Υπάρχει τεράστιος φόβος στην περιοχή να μην εμφανιστούν κρούσματα, αλλά μέχρι στιγμής πάμε καλά», παραδέχεται ο Κωνσταντίνος Χιόνος, δεύτερης γενιάς εκτροφέας στη Σιάτιστα. Κάθε Παρασκευή, πλέον, ο 40χρονος πηγαίνει και υποβάλλεται στο προβλεπόμενο rapid test. Προς το παρόν, ούτε ο ίδιος ούτε κάποιο ζώο του έχει πρόβλημα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως όλα είναι ανθηρά. Ο κ. Χιόνος όπως και οι υπόλοιποι εκτροφείς έχουν πληγεί ήδη από την πανδημία. 

Ο κορωνοϊός ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι σε έναν κλάδο που βλέπει πτώση τα τελευταία χρόνια. Ο εκτροφέας περιγράφει πως από το 2013 έχει ξεκινήσει η κρίση με την πτώση των τιμών αλλά και των πωλήσεων της γούνας. «Ελπίζουμε πως θα ανακάμψουμε», αναστενάζει λέγοντας ότι τα χρέη αρχίζουν και μαζεύονται.

Ο Μίλτος Καρακουλάκης, υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων στον Πανελλήνιο Σύλλογο Εκτροφέων Γουνοφόρων Ζώων, πιστεύει βαθιά πως η ανάκαμψη αυτή θα έρθει, ποντάροντας στο κενό που θα αφήσει η μαζική θανάτωση ζώων στη Δανία. «Χάνοντας τη Δανία, χάνουμε το καλύτερο ζωικό κεφάλαιο που υπήρχε στην Ευρώπη. Σε δεύτερη φάση όμως, μετά το πέρας πανδημίας, αυτό μπορεί να είναι μια θετική εξέλιξη για την Ελλάδα, επειδή θα υπάρξει μεγάλη έλλειψη εμπορευμάτων». Μόνη προϋπόθεση να υποστηριχτούν οι εκτροφείς, ώστε να επιβιώσουν μέχρι τότε. Μια ανάκαμψη του κλάδου, όπως λέει, θα βοηθήσει και στην οικονομία της χώρας, καθώς το 2019, που ήταν η χειρότερη χρονιά για τη γούνα, ο κλάδος είχε έσοδα περίπου 45-50 εκατ. ευρώ από τις εξαγωγές, εκ των οποίων τα 36-40 εκατ. ξοδεύτηκαν εσωτερικά σε επιμέρους δράσεις και τα 5 εκατ. δόθηκαν στην εφορία. 

Και ένα ερωτηματικό

Οι εικόνες των θανατωμένων μινκ που πετιούνται κατά εκατομμύρια στις τάφρους προστέθηκαν στις φριχτές φωτογραφίες που θα μας κληροδοτήσει η πανδημία, η οποία από την αρχή θέτει ερωτηματικά στον σύγχρονο τρόπο ζωής μας.

Αν ρωτούσαμε τα μινκ, θα μας έλεγαν πως για τα ίδια δεν άλλαξε κάτι. Ο Νοέμβριος είναι η εποχή που ούτως ή άλλως θα θανατώνονταν για τη γούνα τους. Όμως, η συζήτηση που ξέσπασε μου έφερε στο μυαλό τις κουβέντες που είχαν ξεκινήσει για τη σχέση ζώων και ανθρώπων όταν ξεσπούσε αυτή η πανδημία. Καθηγητής στις ΗΠΑ, ο κ. Κυριάκης το θέτει στη σωστή βάση: «Η ανάδυση νέων ιών και νοσημάτων από τα ζώα στον άνθρωπο είναι αποτέλεσμα των κακών πρακτικών του ανθρώπου, όπως είναι οι αγορές ζωντανών ζώων στην Κίνα ή η μαζική εκτροφή χωρίς την τήρηση κανόνων βιοασφάλειας αλλά και της καταστροφής του βιότοπου των ζώων». Στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα κριτήρια για την εκτροφή μινκ είναι αυστηρά, ωστόσο οι συνθήκες κράτησής τους επιτρέπουν την εύκολη και γρήγορη μετάδοση ιών.

Δυναμώνουν στην Ευρώπη οι φωνές που ζητούν να σταματήσει η εκτροφή των μικρών ζώων.

Η κρίση που συμβαίνει δεν θα μπορούσε παρά να δυναμώσει τις φωνές των φιλοζωικών οργανώσεων, που μάχονται σθεναρά για την απαγόρευση της εκτροφής γουνοφόρων ζώων κατακρίνοντας τη φυλάκιση εκατομμυρίων ζώων σε μικρά κλουβιά για την παραγωγή και την πώληση γούνας.

Περισσότερες από 15 ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Σλοβακία και η Νορβηγία, έχουν ήδη θεσπίσει την πλήρη ή σταδιακή κατάργηση των εκτροφείων. Στη Δυτική Μακεδονία υπάρχουν 90 φάρμες εκτροφής μινκ, οι οποίες εκτρέφουν περίπου 1,2 εκατ. ζώα και απασχολούν σχεδόν 700 εργαζομένους.