Η Ευρώπη ξέχασε τον Θουκυδίδη

kathimerini.gr

Τάκης Θεοδωρόπουλος

Ο ελληνιστής Ρόμπερτ Νοξ έγραψε κάποτε ότι η κλασική παιδεία ήταν, για τη Βρετανία, το διαβατήριο των ελίτ για τη δημόσια διοίκηση. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως λέει ο ίδιος, η κλασική παιδεία έγινε το διαβατήριο για το ταμείο ανεργίας. Στον Α΄ Παγκόσμιο, στα λεωφορεία του Λονδίνου υπήρχαν φράσεις του Θουκυδίδη για να εμψυχώσουν τους στρατιώτες που θα έφευγαν για το μέτωπο. Σήμερα τις έχουν αντικαταστήσει διαφημίσεις για εσώρουχα, κινητά ή ηλιόλουστα τοπία για τις διακοπές. Αλήθεια, έχουμε αναρωτηθεί ποτέ πόσο ρόλο έπαιξε η κλασική παιδεία του Τσώρτσιλ για να σώσει την Ελλάδα από το ανατολικό μπλοκ που είχε καταλάβει τις βαλκανικές χώρες; Από πολιτική άποψη η χώρα μας ήταν η απόφυση της βαλκανικής χερσονήσου. Και μάλιστα, μια χώρα που ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της είχε προσχωρήσει στο κομμουνιστικό κίνημα και πίστευε ότι το μέλλον της ανήκε στη Σοβιετική Ενωση. Για φαντασθείτε πού θα ήμασταν σήμερα εάν πετύχαινε η απόπειρα δολοφονίας του Τσώρτσιλ στη «Μεγάλη Βρεταννία» όταν επισκέφθηκε την Αθήνα; Ευτυχώς οι «επαναστάτες» αποδείχθηκαν ερασιτέχνες. Σε αντίθεση με τον Τσώρτσιλ, ο οποίος ήταν αποφασισμένος να σώσει την Ελλάδα από την παράδοσή της στο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Δεν ήταν μόνο γεωστρατηγικό το θέμα· ήταν και πολιτισμικό. Η Ελλάδα δεν μπορούσε παρά να ανήκει στη Δυτική Ευρώπη, διότι ήταν στον πυρήνα της παιδείας της. «Ως πότε θα σας σώζουν οι πρόγονοί σας». Το είχε πει ο Οκταβιανός Αύγουστος όταν οι Αθηναίοι τάχθηκαν με τον Μάρκο Αντώνιο, πέφτοντας ως συνήθως έξω. Δεν το είπε όμως ο Τσώρτσιλ όταν υπερασπίστηκε την Ελλάδα απέναντι στον σοβιετικό ολοκληρωτισμό. Και δεν το είπε ούτε ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, μερικές δεκαετίες αργότερα, όταν υπερασπίστηκε την ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ. Το θεώρησαν φυσιολογικό. Η Ελλάδα ήταν ένα μεγάλο κεφάλαιο της παιδείας τους. Μάλλον το βασικό.

Αναρωτιόμαστε γιατί οι σημερινές ευρωπαϊκές ηγεσίες δεν μπορούν να σταθούν με αξιοπρέπεια απέναντι στις προκλήσεις μιας παγκοσμιότητας που βυθίζεται στο χάος. Η πρώτη εξήγηση είναι ότι οι σημερινές ελίτ αντιμετωπίζουν την Ευρώπη ως δεδομένο που κληρονόμησαν και όχι ως κατάκτηση. Καταναλώνουν την περιουσία της, τα κεκτημένα της, τα δικαιώματά της, τη μακροχρόνια ειρήνη της, σαν υπνοβάτες. Οι δημοκρατίες της παθαίνουν πανικό όταν κάποιοι εμφανίζονται να τις απειλούν. Ακροδεξιοί ή ακροαριστεροί. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να καταγγέλλουν. Η δεύτερη εξήγηση είναι ότι δεν έχουν τα διανοητικά όπλα για να σταθούν απέναντι στις προκλήσεις του κόσμου μας. Τους λείπει η κλασική παιδεία. Αν είχαν ακούσει τον Θουκυδίδη, θα είχαν καταλάβει ότι η δημοκρατία δεν είναι κεκτημένο. Είναι μια κοινωνική δυναμική που τρέφεται από την έμπνευση την οποία οι ελίτ μπορούν να διοχετεύσουν στην κοινωνία.

Θουκυδίδης είπατε; Ελάτε τώρα. Η ευρωπαϊκή παιδεία έχει εξορίσει τις κλασικές καταβολές της. Της επιτρέπει να απαλλαγούν από τις ενοχές της υπεροχής της απέναντι στους άλλους πολιτισμούς με τους οποίους επιθυμεί να συνυπάρξει. Η ιδεολογία της πολυπολιτισμικής κοινωνίας, διότι περί ιδεολογίας πρόκειται, δεν ανέχεται την κλασική παιδεία. Την έχει εξορίσει απ’ την εκπαίδευση, την έχει εξορίσει απ’ τη διαμόρφωση των ελίτ της. Πώς να ανεχθεί τη θέση του Θουκυδίδη «έως αν η αυτή φύσις ανθρώπων ή» όταν η ευρωπαϊκή ιδεολογία έχει προτάξει τα δικαιώματα των LGBT+ τα οποία δεν αναγνωρίζουν τα όρια της ανθρώπινης φύσης;

Παραπονιόμαστε ότι οι σημερινές ευρωπαϊκές ελίτ δεν μπορούν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Ποιος έχει εμπιστοσύνη ότι η Κάγια Κάλας ή η Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τον αλλοπρόσαλλο Τραμπ ή τον αδηφάγο Πούτιν; Θα μου πείτε τι σχέση έχουν όλ’ αυτά με την έλλειψη της κλασικής παιδείας τους; Ισως αν είχαν διαβάσει Θουκυδίδη θα είχαν μάθει ότι οι σχέσεις δύναμης και αδυναμίας δεν είναι θέμα αρχών. Ούτε ευγενών προθέσεων. Το ίδιο ισχύει και για τους πραγματικούς ηγέτες της Ευρώπης, όπως είναι ο Μακρόν ή ο Μερτς.

Μάλλον δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρώπη έχασε τη δυναμική της για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι ανέλαβαν την ηγεσία της άνθρωποι που δεν είχαν ζήσει τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα από τα υπαρξιακά της ερείσματα. Ο δεύτερος είναι ότι απεμπόλησε τον συνεκτικό δεσμό του πολιτισμού της, την κλασική παιδεία. Και διαμόρφωσε τις ελίτ της με οικονομικοπολιτικά εγχειρίδια τα οποία γερνούν πριν ωριμάσουν. Η Ευρώπη ξέχασε τον Θουκυδίδη.