Πασιφισμός ή αντισημιτισμός;

kathimerini.gr

Του ΑΝΤΩΝΗ ΛΙΑΚΟΥ

Η εκδήλωση της Διεθνούς Εκθέσεως Βιβλίου Θεσσαλονίκης που είχε διοργανώσει η πρεσβεία του Ισραήλ στην Ελλάδα ματαιώθηκε. Ο κριτικός λογοτεχνίας Οντέντ Βολκστάιν –επικριτής της κυβέρνησης Νετανιάχου– δεν μίλησε. Οι διαδηλωτές επιβλήθηκαν. Πού τελειώνει η διαμαρτυρία και πού αρχίζουν η λογοκρισία και ο αντισημιτισμός; Η «Κ» έθεσε το ερώτημα σε δύο ιστορικούς

Διαδηλωτές με παλαιστινιακές σημαίες κατόρθωσαν να ματαιώσουν την εκδήλωση που είχε προγραμματίσει η πρεσβεία του Ισραήλ στη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης το Σάββατο 10 Μαΐου.

Σε ποιον ανήκει το «Ποτέ ξανά»;

Η ελληνική δικτατορία καταδίκαζε ως ανθελληνικές τις αντιδράσεις εναντίον της στο εξωτερικό. Η αμερικανική κυβέρνηση θεωρούσε αντιαμερικανισμό την εναντίωση στο Βιετνάμ, όπως και η πάλαι ποτέ Σοβιετική Ενωση θεωρούσε αντικομμουνισμό κάθε κριτική. Και η Εκκλησία θεωρούσε αντίχριστους τους επικριτές της.

Τώρα, η ισραηλινή κυβέρνηση θεωρεί αντισημιτισμό οτιδήποτε εναντιώνεται στην καταστροφική πολιτική της στη Γάζα και στους Παλαιστινίους. Ανθελληνισμός, αντιαμερικανισμός, αντικομμουνισμός, αντιχριστιανισμός, αντισημιτισμός είναι πολεμικές σημαίες για να συσπειρώνουν τους δικούς μας και για να φοβίζουν ή να απαξιώνουν την κριτική των άλλων.

Έχουν το ίδιο βάρος; Αν και όλες έστειλαν αρκετό κόσμο στον θάνατο, εκείνη η κατηγορία που έχει τη μεγαλύτερη εμβέλεια στον δυτικό κόσμο, είναι ο αντισημιτισμός. Γιατί; Πρώτον, γιατί δεν αφορά ένα κράτος αλλά ένα λαό που ζει στη διασπορά, δεύτερον, γιατί κορύφωσή του ήταν το Ολοκαύτωμα και, τρίτον, γιατί αποτελεί τη μήτρα κάθε ρατσισμού, κάθε ιδεολογίας που θεωρεί έναν πληθυσμό απειλή, κατώτερους ανθρώπους, ανάξιους να ζουν.

Πολεμική σημαία – Ανθελληνισμός, αντιαμερικανισμός, αντικομμουνισμός, αντιχριστιανισμός, αντισημιτισμός είναι πολεμικές σημαίες για να συσπειρώνουν τους δικούς μας και για να φοβίζουν ή να απαξι-ώνουν την κριτική των άλλων.

Αυτή η βαριά κληρονομιά είναι που εργαλειοποιείται τώρα από την κυβέρνηση του Ισραήλ, για να δικαιολογήσει ό,τι ακριβώς περιγράφει ο όρος αντισημιτισμός, στη Γάζα. Και πράγματι, πολλοί άνθρωποι και θεσμοί κλείνουν τα μάτια τους, αυτολογοκρίνονται, δεν εκδηλώνουν την αντίθεσή τους στο έγκλημα που συντελείται μπρος στα μάτια μας εκεί, υπό τον φόβο ότι θα επισύρουν αυτή τη βαριά κατηγορία.

Και βλέπουμε κάθε φορά πώς ευτελίζεται ο όρος, όταν χρησιμοποιείται από τις ΗΠΑ εναντίον των αμερικανικών πανεπιστημίων ως νέος μακαρθισμός έως μια συμβολική εκδήλωση εναντίον της παρουσίας μιας ισραηλινής πρεσβείας σε ένα χώρο βιβλίων, εκδοτικών οίκων και συζητήσεων – όπου όμως γίνονται εκδηλώσεις εβραϊκού ενδιαφέροντος, κυκλοφορούν βιβλία εκτίθενται βιβλία Eβραίων συγγραφέων κ.λπ.

Ας ανοίξουμε μια παρένθεση για την εκδήλωση της Θεσσαλονίκης. Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετούσε η παρεμβολή της πρεσβείας του Ισραήλ, σε μια εποχή που η γενοκτονία στη Γάζα έχει ξεσηκώσει παγκόσμια κατακραυγή και, ταυτόχρονα, όπου οποιοσδήποτε Ισραηλινός συγγραφέας θα μπορούσε να συμμετάσχει με πρωτοβουλία θεσμών όπως εκείνων που οργάνωσαν τις 300 εκδηλώσεις της Εκθεσης (δηλαδή εκδοτικών οίκων, πνευματικών ιδρυμάτων, πανεπιστημίων κ.λπ.);

Μήπως και οι οργανωτές της έκθεσης χρησιμοποιήθηκαν κυνικά από την προπαγάνδα ενός εμπόλεμου κράτους; (Δεν μπορώ να φανταστώ, λ.χ., πώς ένας Ελληνας αντιφρονών διανοούμενος την περίοδο της δικτατορίας θα πήγαινε σε μια εκδήλωση στο εξωτερικό, οργανωμένη από ελληνική πρεσβεία, και θα παραπονιόταν για φίμωση, αν φοιτητές τη ματαίωναν). Κλείνει η παρένθεση.

Το ζήτημα που αξίζει να συζητήσουμε είναι ο ευτελισμός της έννοιας του αντισημιτισμού. Είναι ένα ζήτημα που δεν αφορά μόνο τους Ισραηλινούς, ούτε τους όπου γης Εβραίους. Είναι ένα ζήτημα καθολικό. Γιατί; Διότι στον δυτικό κόσμο ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, που ήταν αποφασιστικός όχι μόνο γιατί διευθέτησε τη μεταπολεμική τάξη, αλλά προπαντός γιατί καθόρισε το ηθικό μέτρο των πολιτικών αξιών, είχε στην καρδιά του το Ολοκαύτωμα. Την αδίστακτη και μεθοδευμένη εξόντωση ενός ολόκληρου λαού. Δεν ήταν μόνον οι Εβραίοι της Ευρώπης που εξοντώθηκαν σε αυτόν τον πόλεμο, ούτε η μόνη γενοκτονία που διεπράχθη στον πλανήτη.

Αλλά το Ολοκαύτωμα, με τις δίκες που διεξήχθησαν, με τις μαρτυρίες που είδαν το φως, με τη διανοητική επεξεργασία που έγινε, ανάχθηκε στο αρχέτυπο του τραύματος με το οποίο σκεφτόμαστε όχι μόνο τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και την πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το Ολοκαύτωμα κλόνισε την εμπιστοσύνη στην αέναη πρόοδο και μας είπε «κοιτάξτε και επανεξετάσετε τις αξίες σας, τις πολιτικές αξίες, τον τρόπο που σκέφτεστε τους άλλους και τους διαφορετικούς, για να μην καταλήξετε πάλι σε καινούργια ολοκαυτώματα».

Οικουμενικό σύνθημα – Το «Ποτέ ξανά», που φώναξε όλος ο κόσμος όταν έγινε γνωστή η φρίκη του Ολοκαυτώματος ισχύει για όλους τους λαούς, δεν είναι ιδιοκτησία ενός συγκεκριμένου, ακόμη κι αν έχει πληρώσει με πόνο και δάκρυα.

Το Ολοκαύτωμα δεν ήταν μόνο το κορυφαίο των εγκλημάτων, αλλά η στιγμή του αναστοχασμού της ευρωπαϊκής ιστορίας. Και άλλα παρόμοια εγκλήματα είχε κάνει η αποικιοκρατία, αλλά πάνω σε τούτο στάθηκε ο μεταπολεμικός ευρωπαϊκός πολιτισμός για να σκεφθεί να αλλάξει ρότα.

Θα ήταν αδιανόητο για τους στοχαστές του Ολοκαυτώματος, για τον Πρίμο Λέβι, τη Χάνα Αρεντ, τον Αντόρνο κ.ά., ότι το Ολοκαύτωμα θα χρησιμοποιείτο για τη γενοκτονία ενός άλλου λαού. Αδιανόητη, αδίστακτη, κυνική χρησιμοποίηση που καταδικάστηκε από διεθνείς οργανισμούς, αλλά κουρελιάζει το διεθνές δίκαιο και ό,τι έχει απομείνει από τη διεθνή ηθική.

Το «Ποτέ ξανά», που φώναξε όλος ο κόσμος όταν έγινε γνωστή η φρίκη του Ολοκαυτώματος, ισχύει για όλους τους λαούς, δεν είναι ιδιοκτησία ενός συγκεκριμένου, ακόμη κι αν έχει πληρώσει με πόνο και δάκρυα. Και κυρίως, η οικουμενική ισχύς του πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρην οφθαλμού.

*Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι ομότιμος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.