Ψηλή κουλτούρα και δημοκρατία

kathimerini.gr

ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Υποθέτω ότι στο τέναγος του μυαλού του Π. Πολάκη, εκεί όπου περιφέρονται τα αφρόψαρα των απολίτιστων, πλην όμως γνησίως ελληνοπρεπών, ενστίκτων του, η έκφραση «ψηλή κουλτούρα» αντιπαρατίθεται διαλεκτικά στη «χαμηλή κουλτούρα». Οπου η μεν «ψηλή κουλτούρα» αναφέρεται στους θεσμούς της δημοκρατίας, η δε χαμηλή στη γνήσια λαϊκή δημοκρατία, που αντιμετωπίζει τους θεσμούς ως εμπόδια στον καλπασμό της. Το είπε ο άνθρωπος: «Ας παρατήσουμε την ψηλή κουλτούρα κι ας ρίξουμε μερικούς στη φυλακή για να κερδίσουμε τις εκλογές». Το είπε ανερυθρίαστα, αν και είναι δύσκολο να διακρίνεις στο μαυριδερό του πρόσωπο με τα γένια πότε το αίσθημα της ντροπής τον κάνει να κοκκινίσει. Το ξεδιάντροπο στην περίπτωσή του είναι ολοκληρωμένο ύφος, τρόπος ζωής, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.

Είχα καιρό, είν’ η αλήθεια, να ακούσω την έκφραση που παραπέμπει σε ένδοξες εποχές του ελληνισμού. Στον καιρό εκείνο που ο Βάρναλης, ως εκπρόσωπος της ψηλής κουλτούρας, αισθανόταν υπόλογος στον αγράμματο Σιάντο, που όμως, ως αγράμματος ήταν πιο κοντά στον «λαό». Τέτοια εκτίμηση είχε η Αριστερά στα μυαλά του λαού. Ή, για να είμαστε δίκαιοι, στον τρόπο που ο χωροφύλακας του μετεμφυλιακού κράτους, και κατόπιν της χούντας, αντιμετώπιζε τους διανοουμένους. Εχθροί της δημόσιας τάξης και ασφάλειας. Αυτοί σκέφτονταν και συζητούσαν, άρα δεν υπάκουαν. Και η Αριστερά και η Δεξιά αντιμετώπισαν με φόβο και περιφρόνηση τους πνευματικούς τους ανθρώπους. Και μετά αναρωτιόμαστε γιατί η παιδεία μας έχει αυτά τα χάλια.

Ωσπου ήρθε το πρωτο-ΠΑΣΟΚ και απελευθέρωσε την ελληνική κοινωνία από την υποχρέωσή της να σκέφτεται. Η υποχρέωση ήταν για τις ελίτ, που ο σοσιαλισμός δεν τις χρειαζόταν. Τη δεκαετία του ’80, η λέξη «κουλτούρα» έγινε κυρίαρχη. Ακαμπτη, χωρίς σημασία στη γλώσσα μας, εγκαταστάθηκε ανάμεσά μας μαζί με τα ΔΗΠΕΘΕ της Μελίνας για να αντικαταστήσει τις αξίες που κουτσά - στραβά διατηρούσε ακόμη η κοινωνία. Τότε ο διανοούμενος μετονομάσθηκε σε κουλτουριάρη και τότε απαξιώθηκε οριστικά η αντίληψη περί καλλιεργημένου ανθρώπου. Η διανοουμένη κοινότης της χώρας, στην πλειονότητά της, με πρωτεργάτες τους πανεπιστημιακούς, δήλωσε «αριστερή», για να πάρει πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων και να μη στιγματισθεί με τη ρετσινιά του κουλτουριάρη. Πριν καταδικασθεί η αριστεία, καταδικάσθηκε η διανόηση. Η εξορία τους άφησε τη χώρα στα χέρια των Πολάκηδων.

Ακούγοντας τον Πολάκη, σκέφτηκα ότι ο κύκλος έκλεισε. Η Ιστορία της Ελλάδας γύρισε στη δεκαετία του ’80 με μείον μία πτώχευση, μία κοινωνική κρίση, χωρίς ψευδαισθήσεις και με μερικά απολιθώματα σαν τον Πολάκη.